ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص:9

ص:10

ازاین رو باید برنامه ریزی جدی برای عملی کردن این راهبردها داشت و این نکته چنان مهم است که خود ایشان نیز چنین تذکر داده اند:

«کوشش خود را برای تحقق توصیه های مندرج در پیام سال گذشته به اولین مجمع، به کار برید و از اینکه آنها فقط نقشی بر کاغذ و الفاظی برای شروع بحث بمانند، مانع شوید.»(1)

لذا بر آن شدیم تا این مجموعه فرمایش ها را مورد بررسی جدیدی قرار دهیم تا راه برای بهره گیری بیشتر همگان _ به ویژه مدیران و برنامه ریزان _ از این گنجینه فراهم شود.

آنچه در این کتاب به خوانندگان محترم تقدیم می شود، نمایه زنی بیانات ایشان براساس موضوع و مخاطب آن _ البته در حیطة مباحث راهبردی _ است؛ با این تذکر که به دلیل وضوح بیانات ایشان، به ویژه با نمایه زنی صورت گرفته، از توضیح و تطویل مطالب خودداری شده است.

امید است این حرکت کوچک، مورد رضایت پروردگار، مفید برای خوانندگان و گامی مؤثر در جهت اقامة نماز در جامعه باشد.

مجید فیاضی

مرکز تخصصی نماز

پاییز  1392

ص:12

ص:13

ص:14

نماز را، حقیقت مقدس و گوهر درخشان را، که عطیة الهی به امت محمد مصطفی6  است قدر بشناسید. (1)

می دهیم، برای خاطر آن برنامه ای که می خواهیم. بیست دقیقه های زندگی ما این جوری است. منتظر تاکسی می شویم، منتظر اتوبوس می شویم، منتظر رفیقمان می شویم که بیاید برویم، منتظر استاد می شویم که سر کلاس دیر کرده، منتظر منبری می شویم که دیر به مجلس رسیده؛ همة اینها _ ده دقیقه، پانزده دقیقه، بیست دقیقه _ به هدر می رود. خوب، این بیست دقیقه و 25 دقیقه و سی دقیقه را برای نماز _ این عمل راقی، این عمل بزرگ _ مصرف کردن مگر چقدر سختی دارد؟(1)

ص:17

از روحانی آگاه و دلسوز جناب حجت الاسلام قرائتی که نیروی عظیمی را در این راه بسیج کرده اند، تشکر نمایم.(1)

درمانگرِ بیماری های جسمی و روحی و فردی و اجتماعی انسان، آن عنصر اصلی یا یکی از اصلی ترین عناصر است. همة واجبات شرعی، اجتناب از همة محرمات، تشکیل دهندة مجموعه ای است از داروی تجویزشدة ازسوی پروردگار برای تقویت بنیة روحی و اصلاح امور دنیا و آخرت انسان _ اصلاح جامعه، اصلاح فرد _ منتها در این مجموعه بعضی از عناصر کلیدی هستند که شاید بشود گفت نماز کلیدی ترینِ این عناصر است.

«الّذینَ اِن مَکَّناهُم فِی الاَرضِ أَقاموا اَلصَّلاةَ » (حج، 41).

مؤمنان، مجاهدان راه خدا، ایثارگران طریق تحکیم معارف الهی این جوری اند که وقتی «اِن مکّنّاهم فی الارض»؛ وقتی ما اینها را در زمین متمکن کردیم، قدرت را به اینها سپردیم، خیلی کارها باید انجام بدهند؛ استقرار عدالت، ایجاد چه، چه، اما اولْ چیزی که وجود دارد: «اقاموا الصّلوة»؛ نماز را اقامه می کنند. چه رازی است در این نماز که اقامة آن این قدر مهم است؟(1)

امان پیدا می کند، امنیت پیدا می کند. دل انسان امنیت پیدا می کند؛ جسم انسان امنیت پیدا می کند؛ جامعة انسان امنیت پیدا می کند. نماز خاصیتش این است؛ اقامة صلاة در جامعه این است. (1)

اسلام می رساند؛ و اگر از اهمیت نماز غفلت شود و نماز مورد بی اعتنایی قرار گیرد، این مسیر به درستی طی نخواهد شد و تلاش ها و مجاهدت ها تأثیر لازم را در رساندن به قله ای که اسلام برای جامعة بشری ترسیم کرده است، نخواهد داشت. این حقیقت، به همة ما هشدار می دهد و وظیفه ای سنگین را به یاد ما می آورد.(1)

ص:23

قبیل ها، نقاط ضعفی است که باید همت های بلند بر زدودن آن برانگیخته شود. (1)

سازمان تبلیغات اسلامی و مطبوعات و دیگر نهادها و سازمان های مؤثر بتوانند شما را در مقصود مقدستان یاری دهد. (1)

ص:27

ص:28

دستورالعمل های تقدیم شده در این مدت، موج می زند. هدف بلندمدت اقامة نماز در جامعه، صلاح و فلاح همگانی است؛ لیکن تا رسیدن به آن مقصود والا، هدف میان مدت، برافروختن چراغ نماز در همة خانه ها و در خانة دل هاست، و هدف کوتاه مدت، به کارگیری همة ظرفیت علمی و هنری و تبلیغی کشور در این راه، و سمت و سو دادن به همة آن گونه تلاش ها در این جهت است.(1)

1. همگانی شدن

نخست همگانی شدن نماز است. ناسپاسی بزرگی است که کسی در محیط اسلامی به سر برد و نماز را که برترین وظیفة هر مسلمان است، به جا نیاورد. چنین کسی نزد خدا و نزد بندگان خدا روسیاه و در حق خود، مقصر است، چراکه خویش را از برکات نماز محروم ساخته و دربارة نماز کوتاهی کرده است. آنگاه که در جامعة اسلامی همگان، از پیر و جوان و نوجوان، و در هر موقعیت اجتماعی یا خانوادگی، و در همة شرایط زمانی و مکانی و جوی، و در آسایش و در رنج و شادی و غم، نماز را چون پایة دین و بخشی از زندگی یک مسلمان، به جای آورند و به هیچ بهانه، عمداً آن را ترک نکردند، مهم ترین نشانة حق گزاری نماز آشکار شده است. (1)

ترویج نماز، هر حرکت و تلاشی است که در راه همگانی کردن آن، و تبیین اهمیت آن، و آسان کردن دسترسی به آن، بتوان صورت داد. صاحبان اندیشه و بیان، با گفتن و نوشتن؛ دارندگان رسانه ها و منبرها با پرداخت جذّاب و هنری؛ مسئولان دستگاه ها هر یک متناسب با کارکرد آن دستگاه، می توانند این وظیفة بزرگ را ادا کنند.(2)

ص:32

2. کیفیت دهی

نشانة دیگر، نیکو به جای آوردن نماز است؛ یعنی با توجه به معنی و مفهوم کلمات نماز و همراه با خشوع و حضور؛ و این روح نماز است که بدون آن، نماز کالبدی است بی جان، و اگرچه ساقط کنندة اقل تکلیف، ولی نه برآورندة همة هدف ها و مقاصد تشریع. این یک، البته نیازمند آموزش و نیز تمرین است و اگر به کمک الهی، تأمین شود، عمق روحیة دینی و برکات فراوان ایمان و عمل را با خود تأمین خواهد کرد. (1)

کیفیت یافتن نماز بدین معنی است که نماز، با حال و حضور ادا شود؛ نمازگزار به نماز با چشمِ «میعاد ملاقات با خدا» بنگرد و در آن، با خدای خود سخن بگوید و خود را در حضور او ببیند؛ نماز را تا می تواند در مسجد و تا می تواند به جماعت بگزارد. (2)

3. رونق مساجد

نشانة دیگر، آبادی مساجد و افزایش نمازهای جماعت است، و این به معنای بروز برکات نماز در سطح همکاری و همدلی اجتماعی است.

بی شک این فریضه نیز با همة اتکالش به عامل درونی یعنی توجه و ذکر و حضور، همچون دیگر واجبات دینی، ناظر به همة عرصة زندگی

ص:33

انسان است و نه به بخشی از آن؛ یعنی زندگی فردی و شخصی هرکس و آنجا که پای فعالیت و نشاط دسته جمعی افراد جامعه به میان می آید، نماز همچون گرم ترین و پرشور ترین عبادت دسته جمعی، نقش بزرگی را بر عهده می گیرد. مظهر این خصوصیت، همین نمازهای جماعت پنج گانه و نماز جمعه و نمازهای عید است. (1)

4. پژوهش دربارة نماز

نشانة دیگر، مطرح شدن نماز در عرصة مطالعات و تحقیقات علمی است. همان طور که بحث فقهی دربارة نماز و مقدمات آن، طولانی ترین مباحث فقهی در حوزه های علمیه را تشکیل می دهد، بحث کلامی و عرفانی و اجتماعی نماز نیز باید سلسلة مهمی از مباحث دینی مطرح در سطح جامعه را پدید آورد. آگاهان دینی و محققان و نویسندگان دراین باره مقالات و تحقیقات و کتاب هایی فراهم کنند، و بحث نماز به طور مکرر در همة جایگاه های تبلیغ دین، با زبان ها و شیوه ها و از زاویه های گوناگون مطرح گردد. در کتاب های درسی دوره های مختلف، به تناسب فصل، فشرده یا گسترده ولی به هرحال، عمیق و متینی دربارة نماز گنجانیده شود.

ص:34

در صداوسیما، نماز همچون موضوعی که باید به همه آموخت، تلقی گردد و در برنامه ای جداگانه یا در دل برنامه های گوناگون، از آن سخن رود، و اعماق و رازها و درس های آن برای همة مردم بیان گردد. در سخنرانی های دینی در مساجد و غیره، بارها و بارها معارف نماز نیز همچون مسائل آن بازگو شود. (1)

5. افزایش کمی نمازخانه ها

نشانة دیگر آن است که در همة جای ها و ساختمان های عمومی و دولتی، نمازخانه ای درخور دیده شود و نماز گزاردن در همه جا برای همه، کاری در دسترس به شمار آید. (2)

6. حضور خواص در نماز جماعت

نشانة دیگر آن است که بزرگان جامعه و کسانی که چشم ها به آنها دوخته شده و انگشت ها آنها را نشانه کرده است، در مراکز همگانی نماز دیده شوند و نمازخانه های مراکز عمومی، ویژة آدم های بیکار یا فرودست شمرده نشود.(3)

ص:35

جان های نیازمند و کام های تشنة بشر متحیر در سراسر جهان را، اشباع کنید و از سرچشمة فیاض نماز بهره مند سازید.(1)

لزوم معرفی نماز به تشنگان معنویت

همت خویش را بر آن بگمارید که نماز را به درستی بشناسانید. این از هر بخش نامه و دستوری و فرمانی کارسازتر است. دل ها با جویایی معنویت سرشته شده اند. شما این راه راست، این داروی معجزه گر، و این پنجرة دلگشا را به آنان نشان دهید. این است آنچه نماز را همگانی و آن را با حال و حضور، و شور و شیدایی همراه می سازد، و این سخنان والا را معنی می کند، که :

الصّلوةُ مِعراجُ المُؤمِن؛ «نماز اوج گیری مؤمن است».

الصّلوةُ خَیرُ مُوضُوعٍ مَن شَاءَ اِستَقَلّ وَمَن شَاءَ اِستَکثَرَ؛ «نماز بهترین نهادة دین است، هرکه خواهد کم، و هرکه خواهد بیش، بهره از آن می گیرد».(2)

لزوم ترویج نماز بین جوانان

در جامعة جوان کشور بیش از دیگران باید به نماز اهمیت داد. جوان با نماز دلش روشن می شود، امید پیدا می کند، شادابی روحی پیدا می کند، بهجت

ص:37

پیدا می کند. این حالات بیشتر مال جوان هاست، بیشتر مال موسم جوانی است؛ می تواند لذت ببرد... جوان ها اگر از حالا عادت کنند به نماز خوب، وقتی به سن ماها رسیدند، نماز خوب خواندن برایشان دیگر مشکل نیست. در سنین ما آدمی که عادت نکرده باشد به نماز خوب، نماز خوب خواندن ممکن است؛ اما مشکل است؛ برای آنکه از جوانی عادت کرده به اینکه خوب نماز بخواند؛ یعنی نماز با توجه _ نماز خوب معنایش نماز با صدای خوش و قرائت خوب نیست؛ یعنی نمازِ باتوجه، با حضور قلب؛ قلبش در محضر پروردگار حاضر باشد؛ از دل و با دل حرف بزند _ آن وقت این سجیة او می شود و دیگر برایش زحمت ندارد؛ تا آخر عمر همین­جور خوب نماز می خواند.(1)

توجه به جسم و روح نماز

نماز جسمی دارد و روحی. به این باید توجه بشود. یعنی تک تک ما، خود من و دیگران باید به این توجه کنیم. نماز قالبی دارد و مضمونی؛ جسمی دارد و روحی. مواظب باشیم جسم نماز از روح نماز خالی نماند. نمی گوییم جسم بی روح نماز هیچ اثری ندارد؛ چرا، بالاخره یک اثرکی دارد؛ اما آن نمازی که اسلام و قرآن و شرع و پیغمبر و ائمه: این همه روی آن تأکید کردند، نمازی است که جسم و روحش هر دو کامل باشد. این جسم هم

ص:38

متناسب با همان روح فراهم شده؛ قرائت دارد، رکوع دارد، سجود دارد، به خاک افتادن دارد، دست بلند کردن دارد، بلند حرف زدن دارد، آهسته حرف زدن دارد. این تنوع برای پوشش دادن به همة آن نیازهایی است که به وسیلة نماز بایستی برآورده شود که هرکدام رازی در جای خود دارد و مجموعة اینها، قالب و شکل نماز را به وجود می آورد. این شکل خیلی مهم است؛ لیکن روح این نماز توجه است؛ توجه. بدانیم چه کار داریم می کنیم.(1)

اهمیت جسم و قالب نماز

البته این روح بدون جسم هم به دست نمی آید. اینکه انسان خیال کند اگر این است، می نشینم صد بار ذکر می گویم و مثلاً نماز دیگر نمی خوانم، نه؛ همین جور که عرض کردیم، آن جسم، آن کالبد، با توجه به نیازهای تأمین شوندة به وسیلة این روح تنظیم شده است. لذا ببینید در روایات برای حالات مختلف نماز یک خصوصیاتی را گذاشتند. واجب نیست؛ مستحب است. در وقت ایستادن به کجا نگاه کنید؛ در وقت سجده کردن به کجا نگاه کنید؛ در وقت رکوع، بعضی از روایات دارد، چشمتان را ببندید؛ بعضی روایات دارد به جلو نگاه کنید؛ این خصوصیات همه کمک می کند به آن حالت حضور و توجهی که برای انسان لازم است.(2)

ص:39

داوری عالی رتبه ای، سهم هر دستگاه را از تشویق و تقدیر و یا خدای نخواسته از توبیخ و سرزنش به او بپردازد و براساس پیشرفت ها یا توقف ها و موانع راه، برنامة جامع را تصحیح یا تکمیل کند.(1)

عالی رتبه به جد انتظار می رود که دست اندرکاران را با این سؤال اساسی مواجه سازند و پاسخ فعال آنان را مطالبه کنند.(1)

ص:42

به گونه ای می توانند و می باید در این حرکت همگانی سهیم گردند و نقش ویژة خود را بگزارند.(1)

نرم افزاری در زمینه های هنر، ادبیات، فیلم و تبلیغات حداکثر استفاده برده

شود. راهکارهای برخاسته از توانایی علمی و هنری انتخاب گردد، و همة ظرفیت های فراوان موجود به کار گرفته شود.(1)

2. ترویج مفاهیم نماز

اکنون چند سالی است که چنین روزهایی در کشور ما، موسم نماز است؛ یعنی فضای سراسر کشور به عطر دل انگیز یاد و نام نماز، آغشته است، و انسان هایی روشن بین و باایمان، با شور و نشاط همه جا از نماز می گویند و به نماز فرامی خوانند و برای اقامة نماز، مجاهدت می کنند. (1)

3. حضور برجسته تر نماز در جامعه

ثمرة کوشش های هوشمندانة جمع شما در این چند سال، آن شده است که نماز که مظهر کامل پرستش و نیایش، و رازگویی و نیازجویی، و عشق و ایمان به محبوب فطری عالم وجود است، پرتوی درخشان تر و حضوری برجسته تر در ذهن و عمل جامعة اسلامی ما یافته است. (2)

ص:49

ص:51

ص:52

3. عمران و آبادی مسجد

عمران مساجد و پرداختن به آرایه های معنوی و ظاهری آن، وظیفة همگان است و هرکسی به اندازة توان و همت باید در آن سهیم گردد. مردم، شهرداری ها و دستگاه های دولتی هریک در آن باید سهمی ایفا کنند، و روحانی دانا و مسئولیت پذیر و پرهیزگار می تواند و می باید محور این منظومة تلاش مقدس باشد.(1)

4. اهتمام به نماز جماعت

مردم، مساجد را با حضور در نمازهای جماعت که بهترین شیوة نماز گزاردن است، رونق بخشند. (2)

5. همه جا مسجد است

مردم، هر زمین پاکیزه و مناسبی را به هنگام درآمدن وقت نماز، مسجد به شمار آورند و در آن به نماز بایستند. (3)

ص:54

6. تولیداتی برای تمام جهان

احکام فقهی نماز به صورت آسان و روان منتشر شود و جزوه ها و نوارهای صوتی و تصویری مناسب برای فرستادن به میان ملت های دیگر، آماده گردد. (1)

7. پخش نوای اذان

اذان از حنجرة اشخاص خوش صدا در همه جا پخش شود و هیچ شهر و محله ای محروم از آهنگ اذان نماند. (2)

8.توجه به مسجد

مساجد، به شکل شایسته غبارروبی شود و خدمت به مسجد، کاری مردمی و همگانی شمرده شود. (3)

9. برنامه ریزی برای اقامة نماز

در همة اجتماعات با فرارسیدن وقت نماز، نماز به پا داشته شود، و اجتماعاتی که به خاطر انبوهی آن یا به هر جهت دیگر قادر به این کار

ص:55

نیستند، برنامة زمان بندی آنها جوری تنظیم شود که با وقت نماز تصادف پیدا نکند. (1)

10.فضاسازی نمازی در کشور

وضع شهرها و روستاهای کشور را جوری کنید که هرکس که تازه وارد آن می شود، آن را محیط اهتمام به نماز و جایگاه اقامة آن بداند. (2)

11. مقدم داشتن نماز

همگان، نماز را که داروی شفابخش روح و مایة صفا و آرامش و نورانیت است، بر همة کارهای دیگر مقدم دارند و در هیچ شرایطی خود را از آن محروم نسازند و هرگز به بهانة مشغله و گرفتاری، این حضور رهایی بخش در محضر آفریدگار رحیم و کریم و عزیز را از دست ندهند.(3)

12. توجه به مفاهیم نماز

همة آحاد نمازگزار باید سعی کنند که نماز را با توجه به معانی کلمات بخوانند، یعنی در نماز با خدای عزیز و رحیم سخن بگویند. این است آن سرچشمة فیضی که جان نمازگزار را سیراب می کند. البته این حقیقت نباید

ص:56

دستاویزی برای نفس بهانه گیر باشد که اگر توفیق چنین توجه و حضوری نیافت، نماز را ترک کنند. نماز در هرصورت، واجب و فریضه است، و تارک نماز بزرگ ترین فرصت ارتباط با خداوند سبحان را از دست می دهد.(1)

ص:57

خدمتی بزرگ به آنان و به آینده ای است که باید با دست توانا و عزم جوانانة آنان ساخته وپرداخته شود.(1)

3. ترویج ترجمة نماز

لازم است دست اندرکاران، اوراقی شامل ترجمة نماز در همة سطوح، فراهم و میلیون ها نسخه از آن را در همه جا منتشر کنند. به هر کسی باید این امکان را بدهید که معانی کلمات نماز را بفهمد. (2)

4. ترویج نماز در روستاها

فصل تازه ای از اقامة نماز _ که بحمدالله در سطح شهرهای دیگر کشور تا حدود گسترده ای صورت گرفته _ باید در سطح روستاهای کشور آغاز شود. ترویج صورت و معنای نماز در روستاها را با برنامه ریزی وسیع، آغاز کنید.(3)

ص:59

1. جدیت در امر نماز

مأموران بخش های گوناگون دولتی، توصیه ها و دستورهای وزرای محترم دربارة نماز را به طور جدی دنبال کنند. همة سطوح و بخش ها در این تلاش مقدس سهیم شوند و سهمی از اجر آن را نصیب خود کنند.(1)

2. حضور در نمازخانه های عمومی

بزرگان جامعه و کسانی که چشم ها به آنها دوخته شده و انگشت ها آنها را نشانه کرده است، در مراکز همگانی نماز دیده شوند، و نمازخانه های مراکز عمومی، ویژة آدم های بیکار یا فرودست شمرده نشود. (2)

ص:61

سازمان تبلیغات اسلامی و مطبوعات و دیگر نهادها و سازمان های مؤثر بتوانند شما را در مقصود مقدستان یاری دهد. (1)

1. توجه ویژه به ترویج نماز

تلاش های فرهنگی و هنری و برنامه ریزی های آموزشی و غیره، همه باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که نماز، با کیفیت مطلوب، روزبه روز در میان مردم به ویژه جوانان و نوجوانان رونق گیرد و همه به راستی از این چشمة پاکی و روشنی بهره مند گردند. بی شک دستگاه های متعدد امور فرهنگی و آموزشی و صداوسیما و دست اندرکاران ادارة مساجد، بیش از دیگران باید احساس مسئولیت کنند.(2)

2. آموزش نماز و رازهای آن

در صداوسیما، نماز همچون موضوعی که باید به همه آموخت، تلقی گردد و در برنامه ای جداگانه یا در دل برنامه های گوناگون، از آن سخن رود، و اعماق و رازها و درس های آن برای همة مردم بیان گردد. (1)

3. ترویج هنری نماز

از برترین شیوه ها و فنی ترین و هنری ترین ابزارها باید بهره گرفته شود. نمایش نماز جماعت مهجوری، با جمع معدودی، آن هم از فرسودگان بی نشاط، ترویج نماز جماعت نیست؛ همچنان که پخش صدای اذان از رسانه های صوت و تصویر، کافی نیست. جوان های ما هزاران صف جماعت پرشور و حال در سراسر کشور تشکیل می دهند؛ مردم زیادی از آنان که فیلم های سینمایی در گزارش واقعیت های زندگی آنان ساخته می شود، اهل نماز و نیاز و تهجدند؛ حنجره های بسیاری ازروی ایمان و تعبد در هنگام اذان، صدا به این سرود معنوی بلند می کنند؛ گروه های انبوهی در هنگام نماز از کار روزانه دست کشیده، به مسجد رو می آورند؛ اینها می تواند در ساخت های هنری، چهرة زیبا و ترغیب کنندة این فریضة نجات بخش را به همه نشان دهد.(2)

ص:64

4. همکاری با ستاد اقامة نماز

گزارش ها، گویای آن است که از سال گذشته تاکنون قدم های عملی قابل تقدیری در این راه برداشته شده است؛ ولی این از آنچه حق عظیم نماز در ایران اسلامی می طلبد بسی کمتر است. ان شاءلله همکاری همة دستگاه های اسلامی، اعم از آموزش و پرورش و دانشگاه ها و صداوسیما و سازمان تبلیغات اسلامی و مطبوعات و دیگر نهادها و سازمان های مؤثر بتوانند شما را در مقصود مقدستان یاری دهد. (1)

5. نشان دادن گوهر نماز

وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات و صدا و سیما از هنر به ویژه هنر سینما برای نشان دادن گوهر نماز و چهره نماز گزار بهره بگیرند. (2)

6. توجه ویژه به ترویج نماز

تلاشهای فرهنگی و هنری و برنامه ریزی های آموزشی و غیره، همه باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که نماز، با کیفیت مطلوب، روز به روز در میان مردم به ویژه جوانان و نوجوانان رونق گیرد و همه به راستی از این چشمة پاکی و روشنی بهره مند گردند. بی شک دستگاه های متعدد امور فرهنگی و

ص:65

آموزشی و صدا و سیما و دست اندرکاران ادارة مساجد، بیش از دیگران باید احساس مسئولیت کنند.(1)

رسانه های صوت و تصویر، کافی نیست. جوان های ما هزاران صف جماعت پرشور و حال در سراسر کشور تشکیل می دهند، مردم زیادی از آنان که فیلم های سینمایی در گزارش واقعیت های زندگی آنان ساخته می شود، اهل نماز و نیاز و تهجدند، حنجره های بسیاری از روی ایمان و تعبّد در هنگام اذان، صدا به این سرود معنوی بلند می کنند، گروه های انبوهی در هنگام نماز از کار روزانه دست کشیده، به مسجد رو می آورند، این ها می تواند در ساخت های هنری، چهرة زیبا و ترغیب کنندة این فریضة نجات بخش را به همه نشان دهد. (1)

پرسشی مهم از اهالی فرهنگ

اکنون این سؤال بسیار جدّی و مهم برای اینجانب مطرح است، که مسئولان اجرایی مخاطب این مطالبات تا چه حدّ به وظیفة خود عمل کرده اند؟ صدا و سیما، ... وزارت ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، مراکز تولید سینمایی ... و دیگران، چه اندازه وظیفه ای را که در این پیام از آنان، خواسته شده است به انجام رسانده اند؟(2)

ص:67

4. پرداختن به مفهوم و فلسفة نماز

نویسندگان و گویندگان دینی دربارة نماز و مفهوم و فلسفه و هدف و آثار و برکات و احکام آن بگویند و بنویسند. (1)

5. فعالیت بیشتر در مساجد

ائمة محترم جماعات، مساجد را از همیشه فعال تر کنند و آموزش ترجمه و مفهوم و روح نماز را به شکل نوین و جذاب، در برنامه های خود بگنجانند.(2)

6.تبلیغ نماز

چه نیکوست که از همة شهرهایی که در آن حوزة علمیه و طلاب علوم دینی حضور دارند، در همة شب های جمعه گروه هایی به روستاها اعزام شوند. شعار اول این پیام رسانان دین و معنویت، باید اقامة نماز باشد.(3)

7. اهتمام به اقامة نماز در مساجد

علمای دینی و فضلایی که در بخش های گوناگون دولتی به خدماتی اشتغال دارند، شایسته است که به عمران معنوی مساجدی که در آنها نماز

ص:69

جماعت اقامه نمی شود، بپردازند، امامت در مسجد را نیز وظیفه ای بزرگ بشمرند.(1)

8. الگو بودن در امر نماز

ائمة جماعت و کسانی که در عمل، خود مقتدای دیگران اند، در تحصیل شرایط نماز مقبول مجاهدت بلیغ کنند و مانند اصحاب معروف ائمه: در کیفیت و کمیت نمازهای فریضه و نافله سرمشق دیگران باشند.(2)

9. بیان معارف نماز

در سخنرانی های دینی در مساجد و غیره، بارها و بارها معارف نماز نیز همچون مسائل آن بازگو شود. (3)

10. طرح مباحث کلامی، عرفانی و اجتماعی نماز

همان طور که بحث فقهی دربارة نماز و مقدمات آن، طولانی ترین مباحث فقهی در حوزه های علمیه را تشکیل می دهد، بحث کلامی و عرفانی و اجتماعی نماز نیز باید سلسلة مهمی از مباحث دینی مطرح در سطح جامعه را پدید آورد. آگاهان دینی و محققان و نویسندگان دراین باره مقالات و تحقیقات و کتاب هایی فراهم کنند و بحث نماز به طور مکرر در همة

ص:70

جایگاه های تبلیغ دین، با زبان ها و شیوه ها و از زاویه های گوناگون مطرح گردد. (1)

11.استفاده از طلاب جوان

امامان محترم جماعت، اگر خود براثر کهولت و غیره نمی توانند وظیفة رابطه و انس و راهنمایی را برای نمازگزاران، به ویژه جوانان فراهم کنند، در کنار خود فضلای جوان و پرنشاط را به کار گیرند و آنان را در کار با خود شریک سازند.(2)

12. هجرت هفتگی به روستاها

هجرت هفتگی روحانیون مستقر در مراکز نظامی و غیره، به روستاهای همسایة این مراکز از توصیه های پیشین من است که بر آن تأکید می ورزم.(3)

13. توجه به مجامع دانشجویی و دانش­آموزی

در دانشگاه ها و دیگر مراکز انسانی انبوه، مسجد می تواند جایگاه امن و صفا باشد، و امام جماعت، غم گساری و راهنمایی و همدلی را درکنار اقامة نماز، در آن مهبط رحمت و هدایت الهی به نمازگزاران هدیه کند. مجامع دانشجویی و دانش آموزی در آن صورت، جذاب ترین مرکز تجمع خود را

ص:71

مسجد دانشگاه و مدرسه خواهند یافت، و پایگاه تقوا، پایگاه فعالیت جوانان خواهد شد. (1)

ص:72

3. توجه ویژه به ترویج نماز

تلاش های فرهنگی و هنری و برنامه ریزی های آموزشی و غیره، همه باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که نماز، با کیفیت مطلوب، روزبه روز در میان مردم به ویژه جوانان و نوجوانان رونق گیرد و همه به راستی از این چشمة پاکی و روشنی بهره مند گردند. بی شک دستگاه های متعدد امور فرهنگی و آموزشی و صداوسیما و دست اندرکاران ادارة مساجد، بیش از دیگران باید احساس مسئولیت کنند.(1)

4. پرسشی مهم از متولیان آموزش در کشور

اکنون این سؤال بسیار جدّی و مهم برای اینجانب مطرح است، که مسئولان اجرایی مخاطب این مطالبات تا چه حدّ به وظیفة خود عمل کرده اند؟ آموزش و پرورش، وزارت علوم و سایر مراکز دانشگاهی ... و دیگران، چه اندازه وظیفه ای را که در این پیام از آنان، خواسته شده است به انجام رسانده اند؟(2)

ص:74

4. متون نمازی برای همة دوره­ها

در کتاب های درسی دوره های مختلف، به تناسب فصل، فشرده یا گسترده ولی به هر حال، عمیق و متینی دربارة نماز گنجانیده شود. (1)

4. اهتمام به نماز و تشویق به آن

معلمان مدارس در هنگام نماز، نوجوانان پسر و دختر را به حضور در نمازخانه های مدارس تشویق کنند و خود پیش از همه به نماز بشتابند.(1)

5. اولویت دهی به نماز

مسئولان پرورشی مدارس، نماز را در رأس برنامه های پرورشی به شمار آورند.(2)

ص:77

کشور _ ببینند؛ باید احساس کنند؛ هم مردم خودمان، هم کسانی که وارد این شهرها می شوند. نشانه های اسلامی باید واضح و آشکار باشد؛ کمااینکه در مهندسی های ما باید نشانه های اسلامی آشکار باشد. صهیونیست ها هر نقطة دنیا که خواستند یک ساختمانی بسازند، آن علامت نحس ستارة داوود را سعی کردند یک جوری رویش تثبیت کنند. کار سیاسی شان این جوری است. ما مسلمان ها نشانه های اسلامی و مهندسی اسلامی را باید در همة کارهایمان، از جمله در باب مهندسی بایستی مراعات کنیم.(1)

2. لزوم نشاط در مساجد

سفارش این جانب آن است که مسجد را نیز همچون دل های جوان، پاکیزه و پیراسته، و لبریز از شور و انگیزه و نشاط کنید. مسجد نیز باید کانونی باشد که مشکات نماز در آن بدرخشد و نور معرفت و محبت، و اُنس و صفا از آن ساطع شود. امامان جماعت، هیئت های امنا، خادمان موظف و متبرّع، هریک باید بخشی از این کار بزرگ و اثرگذار را بر دوش خود حس کنند.(2)

ص:79

3. خردمندی و دلسوزی امام جماعت

روحانی پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایة حیات مسجد است. امامان جماعت باید

آماده سازی خویش برای طبابت معنوی را وظیفة حتمی خود بدانند و مراکز رسیدگی به امور مساجد و حوزه های علمیه در همه جا آنان را یاری دهند.(1)

4.برگزاری برنامه های علمی و اخلاقی

مساجد باید مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعی و سیاسی و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد.(2)

5.ارتباط گیری همه جانبه

مسجد باید رابطة خود را با جوانانی که ازدواج می کنند، با کسانی که به موفقیت های علمی و اجتماعی و هنری و ورزشی دست می یابند، با صاحب همتانی که کمک به دیگران را وجهة همت می سازند، با غم دیدگانی که غم گساری می جویند، و حتی با نوزادانی که متولد می شوند، برقرار و مستحکم کند.(3)

6.جذب جوانان

زمزمة محبت متولیان و مدیران و امنای مساجد، باید دل های پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند.(4)

ص:80

7.ارتباط با مراکز آموزشی محل

میان مسجد و مراکز آموزشی در هر محل، همکاری و پیوند تعریف شده و شایسته ای برقرار گردد. چه نیکوست که دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و از سوی امام جماعت، تشویق شوند.(1)

8.پاکیزگی مسجد و ارتباط با مأمومین

نپرداختن به پاکیزگی و بهداشت در مساجد؛ نپرداختن امام جماعت به تماس و رابطه با مأمومین؛ و هر کمبود دیگری از این قبیل ها، نقاط ضعفی است که باید همت های بلند بر زدودن آن برانگیخته شود. (2)

9.پرهیز از آزار مجاوران

مسجد باید در هر منطقه و محل، مأمن و مایة خیر و برکت باشد و به طریق اولی، وسیلة زحمت و آزار مجاوران نگردد. پخش صداهای آزاردهنده به ویژه در شب و

ص:81

هنگام آسایش مردم، کاری ناروا و در مواردی خلاف شرع است. تنها صدایی که باید از مسجد در فضا طنین بیفکند، بانگ اذان با صوت خوش و دل نواز است.(1)

10.آراستگی مسجد

مسجد در همه جا باید پاکیزه، زیبا و آرام بخش باشد.(2)

مساجد و نمازخانه ها پاکیزه و مرتب و رغبت انگیز باشد. (3)

11. اهتمام به نماز جماعت

نماز در وقت فضیلت و به جماعت گزارده شود. (4)

12.  اقامه نماز صبح

نماز صبح در مساجد اقامه شود. (5)

13.  باز بودن مساجد

در شهرهای سر راه در همة 24ساعت، مسجد باز و آماده وجود داشته باشد.(6)

ص:82

شهرک بدون مسجد معنی ندارد. وقتی انبوه سازان ساختمان می خواهند مجوز بگیرند برای انبوه سازی و ساختمان بسازند، در نقشه ای که ارائه می دهند که مجوز براساس او صادر می شود، باید نمازخانه دیده شود. ما باید با نمازخانه این جوری برخورد کنیم.(1)

3. ساخت نمازخانه

در همة مراکز عمومی، مدارس، دانشگاه ها، کارخانه ها، سربازخانه ها، فرودگاه ها، ایستگاه های قطار، ادارات دولتی و امثال آن، جایگاه های مناسبی برای نماز پیش بینی شود. (2)

4. ساخت نمازخانه و مسجد

در همة بناهای عمومی و جای هایی که همواره به طبع حال، مردمی در آن گرد می آیند؛ مانند فرودگاه ها و ایستگاه های قطار و بندرها و عزیمتگاه های خودروهای همگانی و ادارات دولتی و بوستان های شهری و مانند اینها، نمازخانه ها یا مساجدی بنا کنند. (3)

ص:84

5. ساخت مساجد در راه­ها

در میان جاده های بیابانی، مسجد به قدر کافی ساخته شود. (1)

6. اولویت­دهی به مسجد

در شهرها و شهرک هایی که تازه ساخته می شود، مسجد جامع، نخستین بنا و مرکز حقیقی شهر قرار گرفته و ساخته شود. (2)

7. پرسشی مهم از مسئولان عمرانی

اکنون این سؤال بسیار جدی و مهم برای این جانب مطرح است که مسئولان اجرایی مخاطب این مطالبات تا چه حد به وظیفة خود عمل کرده اند؟ ... مدیریت های شهری و دیگران، چه اندازه وظیفه ای را که در این پیام از آنان خواسته شده است به انجام رسانده اند؟(3)

ص:85

3. پرسشی مهم از مسئولان حمل و نقل عمومی

اکنون این سؤال بسیار جدّی و مهم برای اینجانب مطرح است، که مسئولان اجرایی مخاطب این مطالبات تا چه حدّ به وظیفة خود عمل کرده اند؟ ... مدیریت حمل و نقل و مدیریت های شهری و دیگران، چه اندازه وظیفه ای را که در این پیام از آنان، خواسته شده است به انجام رسانده اند؟(1)

1. پرسشی مهم از مسئولان نظامی

اکنون این سؤال بسیار جدّی و مهم برای اینجانب مطرح است، که مسئولان اجرایی مخاطب این مطالبات تا چه حدّ به وظیفة خود عمل کرده اند؟ ... نیروهای مسلح ... و دیگران، چه اندازه وظیفه ای را که در این پیام از آنان، خواسته شده است به انجام رسانده اند؟(1)

خود، می توانند در راه شناختن نماز و رازهای آن قدم هایی بردارند و با ناشناخته هایی آشنا شوند. حتی عرفای بزرگ نیز برای سالکان وادی معرفت، اسرارالصلوة نوشته و آموخته اند؛ یعنی اعماق این اقیانوس همچنان ناشناخته و پیمودنی است. در جامعة ما فصل مهمی باید در معرفی نماز در همة سطوح گشوده شود. (1)

2. تهیه منابع مورد استفاده برای هنرمندان

کتاب ها و جزوه ها در سطوح مختلف و از دیدگاه های گوناگون به وسیلة محققان و عالمان به سلک تحریر درآید و مایة کارهای هنری و ادبی گردد. (2)

ص:89

3. لزوم تحقیق، نگارش و تبلیغ نماز

آگاهان دینی و محققان و نویسندگان دراین باره مقالات و تحقیقات و کتاب هایی فراهم کنند و بحث نماز به طور مکرر در همة جایگاه های تبلیغ دین، با زبان ها و شیوه ها و از زاویه های گوناگون مطرح گردد. (1)

این کار را با تمرین بر خود هموار و آسان سازند تا بتوانند نوافل، مخصوصاً نافلة نمازهای صبح و مغرب را نیز ادا کنند. (1)

2. دعوت نزدیکان به نماز

اگر هنوز در میان کسان و نزدیکان و دوستان آنان، کسی هست که خود را از فیض نماز محروم کرده باشد، او را از این گناه بزرگ و خسارت عظیم بازدارند و این کار را با زبان خوش و رفتار حکیمانه انجام دهند. (2)

3. حضور در مساجد

حضور جوانان و روحیه های بسیجی باید محیط مسجد را زنده و پرنشاط و آینده پو و لبریز از امید سازد.(3)

ص:91

4. تمرکز در نماز

جوانان عزیز، دقایق معدود نماز را فقط برای نماز بگذارند و در طول نماز، تا آنجا که می توانند با تمرکز و حضور قلب، مایة زندگی بخش ذکر و تضرع را برای جان و دل نیازمند خویش تأمین کنند.(1)

ص:92

ستاد اقامة نماز

1. ترویج ذکر همگانی؛

2. توجه ویژه به جوانان؛

3. ترویج ترجمه نماز؛

4. ترویج نماز در روستاها.

خواص و بزرگان

1. ترویج عملی نماز؛

2. تقویت نماز جمعه؛

3. تولّی امر نماز در ادارات؛

4. جدیت در امر نماز؛

5. حضور در نمازخانه های عمومی.

اهل فرهنگ

الف) ارگان های فرهنگی

1. نشان دادن گوهر نماز؛

2. توجه به نماز در همایش ها؛

3. همکاری با ستاد اقامه نماز؛

ص:94

4. توجه ویژه به ترویج نماز؛

5. لزوم تلاش برای اقامة نماز.

ب) صداوسیما

1. ترویج اولویت دهی به نماز؛

2. آموزش نماز و رازهای آن؛

3. ترویج هنری نماز؛

4. همکاری با ستاد اقامة نماز؛

5. نشان دادن گوهر نماز؛

6. توجه ویژه به ترویج نماز؛

7. لزوم تلاش برای اقامة نماز.

ج) هنرمندان

1. استفاده از زبان هنر؛

2. کاری شایسته؛

3. ترویج هنری نماز.

روحانیان و حوزه های علمیه

1. تبیین معارف نماز؛

ص:95

2. مدیریت مسجد؛

3. اهتمام به مراکز آموزشی؛

4. پرداختن به مفهوم و فلسفة نماز؛

5. فعالیت بیشتر در مساجد؛

6. تبلیغ نماز؛

7. اهتمام به اقامة نماز در مساجد؛

8. الگو بودن در امر نماز؛

9. بیان معارف نماز؛

10. طرح مباحث کلامی، عرفانی و اجتماعی نماز؛

11. استفاده از طلاب جوان؛

12. هجرت هفتگی به روستاها؛

13. توجه به مجامع دانشجویی و دانش آموزی.

وزارتخانه های آموزش و پرورش، و علوم

الف) مدیران ارشد

1. اولویت مسجدسازی؛

2. همکاری با ستاد اقامة نماز؛

ص:96

3. توجه ویژه به ترویج نماز؛

4. لزوم تلاش برای اقامة نماز؛

ب) مؤلفین کتب درسی              

1. پرداختن به رازهای نماز؛

2. سخنانی تازه در بحث نماز؛

3. طرح مباحث عمیق؛

4. متون نمازی برای همة دوره ها.

ج) معلمان و اساتید

1. تشویق به نماز؛

2. توجه به درس نماز؛

3. اهتمام به نماز و تشویق به آن؛

4. اولویت دهی به نماز.

متولیان مساجد

مقدمه

1. لزوم توجه به نمادهای ذکر خدا در شهرها؛

2. لزوم نشاط در مساجد؛

ص:97

3. خردمندی و دلسوزی امام جماعت؛

4. برگزاری برنامه های علمی و اخلاقی؛

5. جذب جوانان؛

6. ارتباط با مراکز آموزشی محل؛

7. ارتباط گیری همه جانبه؛

8. پاکیزگی مسجد و ارتبط با مأمومین

9. پرهیز از آزار مجاوران؛

10. آراستگی مسجد؛

11. اهتمام به نماز جماعت؛

12. اقامة نماز صبح؛

13. باز بودن مساجد.

سایر مخاطبان

الف) مسئولان عمرانی

1. لزوم ساخت مسجد در اماکن عمومی؛

2. لزوم پیوست مسجد در پروژه های عمرانی؛

3. ساخت نمازخانه؛

ص:98

4. ساخت نمازخانه و مسجد؛

5. ساخت مساجد در راه ها؛

6. اولویت دهی به مسجد؛

7. لزوم تلاش برای اقامة نماز.

ب) مسئولان حمل و نقل عمومی

1. برنامه ریزی برای اقامة نماز؛

2. امکان سازی اقامة نماز در شرایط مختلف؛

3. لزوم تلاش برای اقامة نماز.

ج) مسئولان ورزشی

برنامه ریزی برای اقامة نماز.

د) مسئولان نظامی

1. آموزش نماز به سربازان؛

2. لزوم تلاش برای اقامة نماز.

ه_) ائمه جمعه

لزوم جذب و تعلیم.

و) محققان و عالمان

1. حرکتی نو در ترویج نماز؛

ص:99

2. تهیة منابع مورد استفاده برای هنرمندان؛

3. لزوم تحقیق، نگارش و تبلیغ نماز.

ز) والدین

1. اهتمام به نماز فرزندان؛

2. آموزش نماز به فرزندان.

ح) جوانان

1. انس با نماز؛

2. دعوت نزدیکان به نماز؛

3. حضور در مساجد؛

4. تمرکز در نماز.

ص:100

ص:101

ص:102

بلکه باید این ستون دین در جامعه به پا داشته شود و همه کس با رازها و اشاره های آن، آشنا و از برکات آن برخوردار گردند.

درخشش معنویت و صفای ذکر الهی، همة آفاق جامعه را روشن و مصفا کند؛ و تن ها و جان ها با هم به نماز بشتابند و در پناه آن طمأنینه و استحکام یابند.

نماز، رکن اصلی دین است و باید اصلی ترین جایگاه را در زندگی مردم داشته باشد. حیات طیبة انسان، در سایة حاکمیت دین خدا، وقتی حاصل خواهد شد که انسان ها دل خود را با یاد خدا زنده نگه دارند و به کمک آن بتوانند با همة جاذبه های شر و فساد مبارزه کنند و همة بت ها را بشکنند، و دست تطاول همة شیطان های درونی و برونی را از وجود خود قطع کنند. این ذکر و حضور دائمی فقط به برکت نماز حاصل می شود و نماز درحقیقت، پشتوانة مستحکم و ذخیرة تمام نشدنی در مبارزه ای است که آدمی با شیطان نفس خود که او را به پستی و زبونی می کشد، و شیطان های قدرت که با زر و زور، او را وادار به ذلت و تسلیم می کنند، همیشه و در همه حال دارد. هیچ وسیله ای مستحکم تر و دائمی تر از نماز برای ارتباط میان انسان با خدا نیست. مبتدی ترین انسان ها، رابطة خود با خدا را به وسیلة نماز آغاز می کنند. برجسته ترین اولیای خدا نیز، بهشت خلوت انس خود با محبوب را در نماز می جویند.

ص:104

این گنجینة ذکر و راز را هرگز پایانی نیست و هرکه با آن بیشتر آشنا شود، جلوه و درخشش بیشتری در آن می یابد. کلمات و اذکار نماز، هریک خلاصه ای است که به بخشی از معارف دین اشاره می کند و به طور مکرر و پی درپی آن را به یاد نمازگزار می آورد. نمازی که با تدبر در معانی و بدون سهو و غفلت گزارده شود، انسان را روزبه روز با معارف الهی آشناتر و به آن دل بسته تر می سازد.

     نورانیت نماز و رازها و رمزهای آن و درس هایی که در آن گنجانیده شده، و اثر آن در ساختن فرد و جامعه، چندان نیست که بشود در مقالی کوتاه از آن سخن گفت؛ بلکه چنان نیست که بی خبری چون من، بتواند از اعماق آن خبری آورد.

آن چه من با قلم قاصر و معرفت ناچیز خود می گویم آن است که مردم ما و جامعة ما، و به خصوص جوانان ما که اکنون بار امانت سنگینی را بر دوش گرفته اند، باید نماز را منبع قدرتی لایزال بدانند، و در برابر جبهة فساد و بی عدالتی و کج روی که امروز بشریت را تهدید می کند، از نماز و یاد خدا نیرو بگیرند. میدان مبارزه ای که امروز پیش روی ماست، ما را به تکیه گاه مستحکم ذکر خدا و امید و اعتماد به او، بیش از همیشه و بیش از همه، محتاج می سازد، و نماز آن سرچشمة جوشانی است که این امید و اعتماد و قدرت معنوی را به ما می بخشد.

ص:105

نمازِ با حضور و با توجه، نمازی که از یاد و ذکر، سرشار است، نمازی که آدمی در آن با خدای خود سخن می گوید و به او دل می سپارد، نمازی که والاترین معارف اسلام را پیوسته به انسان می آموزد، چنین نمازی انسان را از پوچی و بی هدفی و ضعف می رهاند و افق زندگی را در چشمش روشن می سازد و به او همت و اراده و هدف می بخشد و دل او را از میل به کج روی و گناه و پستی نجات می دهد. ازاین روست که نماز در همة حالات، حتی در میدان نبرد و در سخت ترین آزمایش های زندگی، اولویت خود را از دست نمی دهد. انسان همیشه به نماز محتاج است و در عرصه های خطر، محتاج تر.

حقیقت آن است که در کار معرفی نماز، کوتاهی های زیادی شده است و نتیجه آنکه نماز هنوز جایگاه شایستة خود را، حتی در نظام اسلامی ما، به دست نیاورده است. این مسئولیت سنگین، بر دوش دانشوران و آشنایان به معارف اسلامی است که نماز را به همه، به خصوص به نسل جوان بهتر بشناسانند. از کودک دبستانی تا پژوهشگر دوره های عالی، هریک فراخور ذهن و معرفت خود، می توانند در راه شناختن نماز و رازهای آن قدم هایی بردارند و با ناشناخته هایی آشنا شوند. حتی عرفای بزرگ نیز برای سالکان وادی معرفت، اسرارالصلوة نوشته و آموخته اند؛ یعنی اعماق این اقیانوس همچنان ناشناخته و پیمودنی است. در جامعة ما فصل مهمی باید در معرفی

ص:106

نماز در همة سطوح گشوده شود. رسانه ها و به خصوص صداوسیما با شیوه های گوناگون، نماز را معرفی و یادآوری کنند. همه جا و همیشه در رادیو و تلویزیون، نماز در اولویت گذاشته شود و شوق ایمان و عطش یاد خدا در دل ها پدید آید. در کلاس های دروس دینی مدارس و دانشگاه ها، درس نماز جایگاه خود را بازیابد، و سخنان سنجیده و افکار بلند در بازشناسی نماز فراهم و در معرض ذهن و دل دانشجویان و دانش آموزان گذاشته شود.

فلسفة نماز و تحلیل رازها و رمزهای آن با زبان هنر، در معرض دید همگان قرار گیرد تا هرکس به قدر ظرفیت خود از آن متمتع گردد. کتاب ها و جزوه ها در سطوح مختلف و از دیدگاه های گوناگون به وسیلة محققان و عالمان به سلک تحریر درآید و مایة کارهای هنری و ادبی گردد.

فصلی نیز باید برای آسان کردن انجام نماز گشوده شود:

در همة مراکز عمومی، مدارس، دانشگاه ها، کارخانه ها، سربازخانه ها، فرودگاه ها، ایستگاه های قطار، ادارات دولتی و امثال آن، جایگاه های مناسبی برای نماز پیش بینی شود. مساجد و نمازخانه ها پاکیزه و مرتب و رغبت انگیز باشد. نماز در وقت فضیلت و به جماعت گزارده شود. در هر محیطی، برجستگان و بزرگان آن بر دیگران پیش قدم شوند و عملاً اعتنا به نماز را به دیگران بیاموزند؛ و خلاصه در همه جا حرکت به سمت نماز و شتافتن به نماز محسوس باشد.

ص:107

با این مقدمات، به خواست خداوند متعال و با توجهات و ادعیة زاکیة حضرت ولی الله الأعظم _ روحی فداه _ ، کشور و جامعة ما به هدف های والای نماز نزدیک می شود و از برکات آن بهره می گیرد.

در پایان لازم می دانم از فراهم آورندگان این مجمع و همة کسانی که با وقوف بر اهمیت نماز، در راه اقامة آن تلاش می کنند، مخصوصاً از جناب حجت الاسلام آقای قرائتی که دلسوزانه و عاشقانه در این راه گام بر می دارند، صمیمانه تشکر کنم و قبول حضرت حق تعالی را برای این کوشش های مخلصانه، مسئلت نمایم.

والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

16/7/1370

ص:108

دل های نورانی و بامعرفت هموار گردد؛  لیکن یکی از آنچه شناخته و دانسته ایم، راه شناخت بیشتر را به روی ما باز می کند و معرفت ما را روشن تر و بی شبهه تر می سازد.

گزارش ها، گویای آن است که از سال گذشته تاکنون قدم های عملی قابل تقدیری در این راه برداشته شده است؛ ولی این از آنچه حق عظیم نماز در ایران اسلامی می طلبد بسی کمتر است. ان شاءالله همکاری همة دستگاه های اسلامی، اعم از آموزش و پرورش و دانشگاه ها و صداوسیما و سازمان تبلیغات اسلامی و مطبوعات و دیگر نهادها و سازمان های مؤثر بتوانند شما را در مقصود مقدستان یاری دهد. توفیق همگان را از خداوند خواستارم.

سیدعلی خامنه ای

21/6/1371

ص:110

ازاین رو باید دانست که پایمردی در همه گونه رویارویی، وابسته به آن است که دل ها و اراده ها از صفا و توکل و اعتمادبه نفس و امید به فرجام، لبریز باشد، و نماز سرچشمة جوشانی است که این همه و بسی فیوضات دیگر را بر دل و جان نمازگزار سرازیر می کند و از او انسانی روشن ضمیر و ثابت قدم و بی دغدغه و امیدوار می سازد.

اینکه در قرآن و سخن والای پیامبر خاتم6 نماز، بازدارنده از فحشاء و منکر و معراج مؤمن و تقرب دهندة پرهیزگار و در یک سخن، بهترین نهاد دین معرفی شدة و پیامبر مکرم6، آن را روشنی چشم خویش خوانده است، باید ما را در فهم عظمت نماز به تأمل و ژرف نگری بیشتر بکشاند.

البته این نکته نیز شایان ذکر است که نماز همین بر زبان راندن کلمات و گزاردن حرکاتی معین نیست. آن همه فیض و برکت، بر پدید آوردن امواج صوتی و اعمال بدنی بی آنکه روح ذکر و توجه در سراسر این کالبد دمیده باشد، مترتب نمی گردد؛ اگرچه حداقل تکلیف با آن ساقط می گردد. روح نماز، یاد خدا و خشوع و حضور در برابر اوست و این کلمات و اعمالی که با تعلیم الهی بر مکلف، واجب گشته است، بهترین قالب برای آن روح و نزدیک ترین راه به آن سرمنزل مقصود است.

ص:112

نماز بی ذکر و حضور، کالبدی بی روح است که اگرچه نام نماز بر آن، مجاز نیست، لیکن اثر و خاصیت نماز نیز از آن مترقب نیست. از این

حقیقت، در آثار دینی با عنوان «قبولی نماز» سخن رفته است، و چنین آمده است که از یک نماز که تو می گزاری، تنها هرآنچه با حضور و توجه آورده شده، قبول است و بس.

اینک نماز، موهبتی بی بدیل و سرچشمة فیضی لایزال، در اختیار ماست که با آن، نخست از خویش و سپس از هرآن که بدو مهر می ورزیم، انسان صالح بسازیم. این دروازه ای است گشاده به عرصه ای پهناور و مصفا. دریغ است که آدمی عمری را در جوار بهشت مصفایی بگذراند و سری بدان نکشد و عزیزان خود را بدان سوق ندهد. وحی الهی به پیامبر عظیم الشّأن6 چنین فرمان داد:

«وأمر اهلک بالصلوة واصطبر علیها» (طه، 132).

امروز همة شما خود را طرف این خطاب بشمرید و نماز را، حقیقت مقدس و گوهر درخشان را، که عطیة الهی به امت محمد مصطفی6 است، قدر بشناسید.

در این وظیفه، هرکسی سهم ویژه ای دارد:

ص:113

· پدران و مادران با گفتار و کردار خود، فرزندان را به نماز تشویق و راهنمایی کنند؛

· معلمان، شاگردان مدارس و دانشگاه ها را در سمت و سوی این حقیقت درخشان به حرکت وادار نمایند؛

· فضلا و علما و روحانیون محترم، امامت جماعت در مراکز آموزشی و اقامتگاه های دانشجویان، برای نسل نو را فرصتی مغتنم بشمرند؛

· نویسندگان کتاب های درسی، رازها و رمزها و درس های نماز را در کتاب های درسی بگنجانند؛

· وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات و صداوسیما از هنر به ویژه هنر سینما برای نشان دادن گوهر نماز و چهرة نماز گزار بهره بگیرند. هنرمندان عزیز با زبان شعر و قصه و نقاشی و جز اینها، و با آفرینش آثار هنری باکیفیت، بلکه برجسته، دست چیرة هنر را به کاری چنین شایسته مشغول سازند؛

· در مدارس، معلمان و مدیران، و در همة مراکز، مسئولان، با حضور خود در صفوف نماز، نمازگزاران را تشویق کنند؛

· در گردهمایی های علمی و فرهنگی و آموزشی و تبلیغی، نماز را در وقت خود همچون الهام بخش صداقت و هدایت به جای آورند؛

ص:114

· نویسندگان و گویندگان دینی دربارة نماز و مفهوم و فلسفه و هدف و آثار و برکات و احکام آن بگویند و بنویسند؛

مردم، مساجد را با حضور در نمازهای جماعت که بهترین شیوة نماز گزاردن است، رونق بخشند. در همة بناهای عمومی و جای هایی که همواره به طبع حال، مردمی در آن گرد می آیند، مانند فرودگاه ها و

· ایستگاه های قطار و بندرها و عزیمتگاه های خودروهای همگانی و ادارات دولتی و بوستان های شهری و مانند اینها، نمازخانه ها یا مساجدی بنا کنند و افزون بر این، مردم، هر زمین پاکیزه و مناسبی را به هنگام درآمدن وقت نماز، مسجد به شمار آورند و در آن به نماز بایستند.

از این گونه کار برای هرکسی و قشری از مردم هست که هرکس باید کنکاش کند و سهم خود را از این فریضه همگانی را بیابد و بدان دست زند.

در چنین وضعی است که جامعة اسلامی ما توانسته است نماز را اقامه کند و مصداق این آیة کریمه گردد که:

«الّذینَ اِن مَکَّناهُم فِی الاَرضِ أَقاموا اَلصَّلاةَ  وَ آتوا الزَّکاة وَاَمَرُوا بِالمَعرُوفِ وَنَهَوا عَنِ المُنکَر وَلِلّهِ عاقِبَةُ الاُمُور» (حج، 41). صدق الله العلی العظیم.

ص:115

توفیق همة آحاد مسلمان را در درست انجام دادن این وظیفة الهی مسئلت می کنم.

والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

16/6/1372

ص:116

حق نماز نیز غالباً چنان که باید، گزارده نشده است و اکنون این امید کم کم در دل پدید می آید که در آینده ای نزدیک _ به خواست خدا _ نماز به درستی حق گزاری شود.

پدیده های زیبایی چون اقامة نمازهای جماعت در سطح شهرها، در میدان ها و بوستان ها و ورزشگاه ها، ساختن تالارهای بزرگ و مناسب نماز در برخی و ساختن یا آماده کردن نمازخانه در برخی دیگر از جاها، گرد آمدن بیش ازپیش مردم و به ویژه جوانان در بسیاری از مساجد، برپا داشتن نماز جماعت در ظهر عاشورا در میان مراسم عزاداری، نوشتن کتاب های بسیار در باب نماز و جز اینها، همه و همه برانگیزاننده های آن امید بزرگ است.

نشانه ها و شاخص هایی هست که هرگاه و هرجا دیده می شوند، می توان گفت: حق نماز، گزارده شده است.

نخست همگانی شدن نماز است. ناسپاسی بزرگی است که کسی در محیط اسلامی به سر برد و نماز را که برترین وظیفة هر مسلمان است، به جا نیاورد. چنین کسی نزد خدا و نزد بندگان خدا روسیاه و در حق خود، مقصر است؛ چرا که خویش را از برکات نماز محروم ساخته و دربارة نماز کوتاهی کرده است. آنگاه که در جامعة اسلامی همگان، از پیر و جوان و نوجوان، و در هر موقعیت اجتماعی یا خانوادگی، و در همة شرایط زمانی و مکانی و جوی، و در آسایش و در رنج و شادی و غم، نماز را چون پایة دین

ص:118

و بخشی از زندگی یک مسلمان، به جای آورند و به هیچ بهانه، عمداً آن را ترک نکردند، مهم ترین نشانة حق گزاری نماز آشکار شده است.

نشانة دیگر، نیکو به جای آوردن نماز است؛ یعنی با توجه به معنی و مفهوم کلمات نماز و همراه با خشوع و حضور، و این روح نماز است که بدون آن، نماز کالبدی است بی جان، و اگرچه ساقط کنندة اقل تکلیف، ولی نه برآورندة همة هدف ها و مقاصد تشریع. این یک، البته نیازمند آموزش و نیز تمرین است و اگر به کمک الهی، تأمین شود، عمق روحیة دینی و برکات فراوان ایمان و عمل را با خود تأمین خواهد کرد.

نشانة دیگر، آبادی مساجد و افزایش نمازهای جماعت است، و این به معنای بروز برکات نماز در سطح همکاری و همدلی اجتماعی است. بی شک این فریضه نیز با همة اتکالش به عامل درونی، یعنی توجه و ذکر و حضور، همچون دیگر واجبات دینی، ناظر به همة عرصة زندگی انسان است و نه به بخشی از آن، یعنی زندگی فردی و شخصی هرکس و آنجا که پای فعالیت و نشاط دسته جمعی افراد جامعه به میان می آید، نماز همچون گرم ترین و پرشور ترین عبادت دسته جمعی، نقش بزرگی را بر عهده می گیرد. مظهر این خصوصیت، همین نمازهای جماعت پنج گانه و نماز جمعه و نمازهای عید است.

نشانة دیگر، مطرح شدن نماز در عرصة مطالعات و تحقیقات علمی است. همان طور که بحث فقهی دربارة نماز و مقدمات آن، طولانی ترین

ص:119

مباحث فقهی در حوزه های علمیه را تشکیل می دهد، بحث کلامی و عرفانی و اجتماعی نماز نیز باید سلسلة مهمی از مباحث دینی مطرح در سطح جامعه را پدید آورد. آگاهان دینی و محققان و نویسندگان دراین باره مقالات و تحقیقات و کتاب هایی فراهم کنند، و بحث نماز به طور مکرر در همة جایگاه های تبلیغ دین، با زبان ها و شیوه ها و از زاویه های گوناگون مطرح گردد. در کتاب های درسی دوره های مختلف، به تناسب فصل، فشرده یا گسترده ولی به هرحال، عمیق و متینی دربارة نماز گنجانیده شود.

در صداوسیما، نماز همچون موضوعی که باید به همه آموخت، تلقی گردد و در برنامه ای جداگانه یا در دل برنامه های گوناگون، از آن سخن رود، و اعماق و رازها و درس های آن برای همة مردم بیان گردد. در سخنرانی های دینی در مساجد و غیره، بارها و بارها معارف نماز نیز همچون مسائل آن بازگو شود.

نشانة دیگر آن است که در همة جای ها و ساختمان های عمومی و دولتی، نمازخانه ای درخور دیده شود و نماز گزاردن در همه جا برای همه، کاری در دسترس به شمار آید.

نشانة دیگر آن است که بزرگان جامعه و کسانی که چشم ها به آنها دوخته شده و انگشت ها آنها را نشانه کرده است، در مراکز همگانی نماز دیده شوند و نمازخانه های مراکز عمومی، ویژة آدم های بیکار یا فرودست شمرده نشود.

ص:120

و نشانه های دیگری که با تدبر می توان بدانها دست یافت.

هرگاه این نشانه ها، همه در جامعه ای پدید آید، به حق باید گفت که حق نماز در آن جامعه ادا شده است و هرچه این نشانه ها بیشتر باشد گرایش به حق گزاری نماز بیشتر است.

این جانب با دعا برای دست اندرکاران این حرکت الهی و به ویژه برای جناب حجت الاسلام آقای قرائتی که تلاش عظیمی را وقف این کار کرده اند، و تشکر از کسانی که به این دعوت حق پاسخ مثبت گفته اند و به ویژه از عزاداران عاشورای حسینی امسال که در روز عاشورا جلوة باشکوهی از نمازگزاری را نشان دادند، از خداوند متعال خواهانم که کشور ما و مردم ما را در این فریضة بزرگ نیز مانند بسی کارهای مهم دیگر، الگو و نمونة برتر سازد و ادعیة زاکیة حضرت بقیة الله الاعظم _ ارواحنا فداه و عجل الله فرجه _ را شامل حال ملت و کشور فرماید.

والسّلام علیکم و رحمةالله

 سید علی خامنه ای

 10/6/1373

ص:121

در آحاد مردم به ویژه در کارگزاران امور کشور، تأمین شود و انسان هایی پاک و برخوردار از همت و توکل و اخلاص و صبر و سخت کوشی در آن جامعه باشند که به یاری این پشتوانة روحی، توانایی برداشتن بارهای سنگین را دارا باشند و در برابر موانع گوناگون و به ویژه امواج فساد و تباهی، یارای ایستادگی داشته باشند. هرچه شمار این گونه انسان ها در جامعه و کشوری بیشتر باشد، افق آیندة آن جامعه و آن کشور، روشن تر و حرکت به سوی نیک بختی در آن جامعه و آن کشور ممکن تر و آسان تر خواهد بود.

اهمیت نماز و یکی از رازهای پافشاری بر آن در معارف اسلامی را از آنچه گفتیم، می توان دانست؛ زیرا نماز، برترین چیزی است که می تواند همة افراد جامعة مسلمان را، به تهذیب اخلاقی و تعالی روحی و معنوی برساند.

سه خصوصیت عمده در نماز هست که نقش برتر آن را در تهذیب نفس و پرورش روانی انسان ها پدید می آورد:

نخست آنکه نماز، با شکلی که در اسلام برای آن معین گشته یعنی حرکات و اذکار مخصوص، به طور طبیعی، نمازگزار را به دوری از گناه و آلودگی فرامی خواند: «اِنَّ الصلوةَ تَنهی عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَر» (عنکبوت، 45).

این فراخوانی پیوسته، توانایی آن را دارد که هر کس را از منجلاب ها رها سازد و عروج بخشد؛

ص:123

دوم آنکه در او روح پرستش و خضوع در برابر حضرت باری تعالی را که محبوب حقیقی و فطری هر انسان است، زنده می کند و غبار فراموشی از این حقیقت درخشنده را که در ژرفای فطرت او نهاده شده است، می سترد؛

سوم آنکه به جان و دل نمازگزار، آن آرامش و اطمینانی را که شرط اصلی موفقیت در همة عرصه های زندگی است، هدیه می کند و تزلزل و اضطراب را که مانع بزرگی در راه اقدام مجدّانه برای پرورش اخلاقی است، از او دور می سازد.

هریک از سه خصوصیتی که گفته شد درخور آن است که با تدبر و ژرف نگری دیده و سنجیده شود و از این راه، بسیاری از معارف نماز آشکار خواهد شد.

اکنون هنگامی که می بینیم نماز با این ویژگی ها و کارسازی استثنایی اش، گستردگی به اندازة گسترة همة جامعة اسلامی دارد، یعنی همه در هر حال و هرجا وظیفه دارند آن را به جای آورند و هیچ کس، هرگز از قلمرو این فریضة الهی بیرون نیست، درمی یابیم که اندازة تأثیر آن در تأمین شرط نیک بختی یک ملت و یک جامعه، چقدر زیاد است.

حقیقت آن است که هرگاه در میان مردمی نماز با همة شرایطش رواج داشته باشد، همین یک واجب الهی آنان را تدریجاً به همة نیک بختی می کشاند و خیمة دین را در زندگی آنان برپا می سازد.

ص:124

ناگفته نگذاریم که این همه، دربارة نمازی است که با روح آن یعنی توجه و حضور قلب به جای آورده می شود. چنین نمازی، نمازگزار را با همة آفرینش، هماهنگ و همسو می سازد و راه را برای تحقق سنت های الهی در طبیعت و تاریخ باز می کند؛ چراکه در بینش اسلامی همة آفرینش در حال تسبیح و عبودیت حضرت حق است:

«یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِی السَّمواتِ وَما فِی الأَرضِ...» (جمعه، 1).

توصیة مؤکد این جانب به همه، به ویژه جوانان، آن است که خود را با نماز مأنوس و از آن بهره مند سازند؛ یعنی اینکه نماز را با توجه به معنی و با احساس حضور در محضر پرودگار متعال _ جَلَّت عَظَمَتُه _ به جای آورند و این کار را با تمرین بر خود هموار و آسان سازند تا بتوانند نوافل، مخصوصاً نافلة نمازهای صبح و مغرب را نیز ادا کنند و اگر هنوز در میان کسان و نزدیکان و دوستان آنان، کسی هست که خود را از فیض نماز محروم کرده باشد، او را از این گناه بزرگ و خسارت عظیم بازدارند و این کار را با زبان خوش و رفتار حکیمانه انجام دهند. البته پدران و مادران نسبت به نماز فرزندان خود مخصوصاً نوجوانان، مسئولیت بیشتری دارند.

این جانب در پیام نماز سال های گذشته، توصیه هایی به دست اندرکاران و مسئولان دستگاه های گوناگون در باب نماز کرده ام؛ بجاست هیئتی از

ص:125

این مجمع نماز، دربارة آنها به جست وجو و فحص پردازد و گزارشی از چگونگی و اندازة تحقق آن خواسته ها فراهم آورد.

در پایان با دعا برای همة شما عزیزان دست اندرکار مسئلة نماز، امیدوارم زحمات شما مقبول الهی و منظور نظر حضرت ولی الله الاعظم      _ ارواحنا فداه و سلام الله علیه _ باشد.

     والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

سید علی خامنه ای

14/6/1374

ص:126

شک نباید کرد که این، راهی است به سوی کامیابی و توفیق در همة مهامّ شخصی و اجتماعی، راهی است به سوی سعادت و فلاح «قَد اَفلَحَ المُؤمِنونَ؛ الَذیِنَ هُم فِی صلوتِهِم خاشِعونَ» (مؤمنون، 1_2) چه افراد و جماعاتی که با شناختن قدر و جایگاه ذکر و خشوع و انابه _ که نماز مظهر کامل آن است _ و همراه کردن کار و ابتکار دنیایی با آن، به قله های تعالی و کمال رسیدند، و چه بی خبران و کوته نظرانی که با غفلت از این راز بزرگ هستی، خود را از سعادت کامل محروم ساختند و چه درصورت تلاش و کار مادی و چه درصورت بیکارگی و تنبلی، هرجا به گونه ای خود را در منجلاب های محرومیت و ناکامی غرقه ساختند.

انسان هایی که تلاش و مجاهدت در عرصة زندگی بشری را با یاد خدا و انس با او و عشق به او همراه می سازند، خوشبختی در معنای حقیقی آن را درمی یابند و آن را برای جسم و جان خود فراهم می کنند.

شما برادران و خواهرانی که به امر نماز همت گماشته اید از این دیدگاه، در تدارک بزرگ ترین خدمت به مردم و کشور خود هستید و بی گمان، ملت ما از معرفت به نماز و عمل به آن بهر ه های بزرگ در همة عرصه های زندگی خود خواهد برد.

مسئولان محترم اقامة نماز گزارش امیدبخشی از به کار بستن سفارش های قبلی دربارة نماز داده اند. این جانب پس از سپاس از آنان و از

ص:128

همة بخش هایی که به آن سفارش ها جامة تحقق پوشانده اند، به همة دست اندرکاران این مهم و دیگر مدیران و مسئولان کشور توصیه می کنم که:

1. برای تبیین ژرفای نماز و معرفی رازها و زیبایی های آن، دست به تلاش پیگیر و همه جانبه ای زده شود. در کتاب های معارف دانشگاه ها و کتب درسی دوره های پیش از دانشگاه و جزوه های کوچک و قابل فهم همه، سخنان نغز و پرمغز و مضمون های تازة فراوان دراین باره وارد شود؛

2. احکام فقهی نماز به صورت آسان و روان منتشر شود و جزوه ها و نوارهای صوتی و تصویری مناسب برای فرستادن به میان ملت های دیگر، آماده گردد؛

3. اذان از حنجرة اشخاص خوش صدا در همه جا پخش شود و هیچ شهر و محله ای محروم از آهنگ اذان نماند؛

4. مساجد، به شکل شایسته غبارروبی شود و خدمت به مسجد، کاری مردمی و همگانی شمرده شود؛

5. نماز صبح در مساجد اقامه شود؛

6. نمازهای جمعه در هر شهر با شرکت فرزانگان و اصحاب معرفت در ستادهای آن، پربارتر گردد؛

7. مدیران دستگاه های اداری و دولتی، خود متصدی اقامة نماز در آن دستگاه ها شوند؛

ص:129

8. در سربازخانه ها، آموزش نماز و عمل به آن از آنچه هست، جدی تر گرفته شود؛

9. در میان جاده های بیابانی، مسجد به قدر کافی ساخته شود و در شهرهای سر راه در همة 24 ساعت، مسجد باز و آماده وجود داشته باشد؛

10. در شهرها و شهرک هایی که تازه ساخته می شود، مسجد جامع، نخستین بنا و مرکز حقیقی شهر قرار گرفته و ساخته شود؛

11. در همة اجتماعات با فرارسیدن وقت نماز، نمازبه پاداشته شود و اجتماعاتی که به خاطر انبوهی آن یا به هر جهت دیگر قادر به این کار نیستند برنامة زمان بندی آنها جوری تنظیم شود که با وقت نماز تصادف پیدا نکند؛

12. و به طور خلاصه، وضع شهرها و روستاهای کشور را جوری کنید که هرکس که تازه وارد آن می شود، آن را محیط اهتمام به نماز و جایگاه اقامة آن بداند.

توفیقات همة شما را از خداوند خواستارم.

سیدعلی خامنه ای

31/6/1375

ص:130

تأکیدهای بلیغی که بر گزاردن این واجب شده؛ و حتی پدر و مادر موظف شده اند که فرزند خود را از دوران کودکی با آن مأنوس سازند، در میان همة واجبات دینی، بی نظیر است، و این به خاطر نقش استثنایی نماز در تنظیم انگیزه های روانی فرد و تأمین فضای مساعد برای تحمل بارهای سنگین وظیفه، در جامعه است. با توجه به همة این جهات، به حق باید نماز را برترین اعمال دانست و صلای «حَیَّ عَلی خَیرِالعَمَل» را در بانگ نماز، سخنی حکمت آمیز به حساب آورد. نماز است که مایه های لازم ایثار و گذشت و توکل و تعبد را که پشتوانة حتمی واجبات پرخطر و دشوار همچون جهاد و نهی ازمنکر و زکات است، در روح آدمی پدید می آورد و او را شجاعانه بدان میدان ها گسیل می دارد. هنگامی که به خاطر هجوم دشمن، فریضة جهاد اهمیت می یابد، یا براثر دشواری زندگی قشرهایی از مردم، فریضة زکات و انفاق، همه را مخاطب می سازد، یا به اقتضای تلاش دشمن در عرصة فرهنگ و اخلاق، امربه معروف و نهی ازمنکر، واجب همگانی می شود، در همة این شرایط، نماز، نه فقط از شأن «خیرالعملی» فرو نمی افتد، بلکه به مثابه پشتوانة روحی و معنوی همة مجاهدت ها و ایثارها و خطرپذیری ها، بر اهمیت آن افزوده می شود.

امروزه با سیطرة نظم ماشینی بر همة جامعه های بشری، انسان و انسانیت ها سخت در فشارند. آحاد بشر در چنین نظمی ناگزیرند آهنگ

ص:132

زندگی فردی و اجتماعی را، با نواخت سنگین و روح گداز ماشین، همسان و یک آهنگ کنند. رحم و مروت و گذشت و ایثار و بسی ارزش های اخلاقی دیگر، در این هم نواختی است که کم تأثیر و بی رنگ می شود؛ و خانواده و اخلاق همزیستی مهرآمیز خانوادگی، در چنین وضعی است که پایمال و منهدم می گردد. از ده ها سال پیش دلسوزان و تیزبینان، حتی در قلب محیط تمدن صنعتی و ماشینی، این خطر را احساس کرده و هشدار داده اند، و با تأسف، هنوز میلیون ها انسان _ به ویژه جوانان که احساسات لطیف تر و روحیة آسیب پذیرتر دارند _ در این بلای بزرگ همچنان بی دفاع و بی علاج اند.

نیاز به رابطة معنوی با خداوند رحیم و کریم، بدین جهت امروز برای مردم دنیا از همیشه حادتر و جدی تر است و نماز برترین و کارآمدترین وسیله برای تأمین این نیاز است. بشریت امروز به نماز خالص و کامل و پرشور اسلامی، از همیشه نیازمند تر است و شما مسئولان امر ترویج نماز، باید به کمک الهی بتوانید، نه فقط نسل روبه رشد و بالندة جوان کشورمان، بلکه همة جان های نیازمند و کام های تشنة بشر متحیر در سراسر جهان را، اشباع کنید و از سرچشمة فیاض نماز بهره مند سازید.

این جانب ضمن تقدیر از زحمات شما عزیزان که سال به سال، گسترده تر و بارآورتر می شود، شما و دیگر مسئولان و همة ملت عزیز را به نکات زیر توصیه می کنم:

ص:133

1. آشنایان با معارف اسلامی، شأن نماز و روح و محتوا و گسترة تأثیر آن را در جان فرد و مجتمع را با شیوه های رسا، تبیین کنند، و به ویژه هنرمندان برای این مقصود از ابزار کارآمد هنر بهره بگیرند؛

2. پدر و مادرها، کودکان و نوجوانان را با صورت و معنای این فریضه آشنا سازند و اگر باید از دیگران کمک گرفت، کتاب های شیرین و آسان فهم را برای کودکان خود بخوانند؛

3. معلمان مدارس در هنگام نماز، نوجوانان پسر و دختر را به حضور در نمازخانه های مدارس تشویق کنند و خود پیش از همه به نماز بشتابند؛

4. مسئولان پرورشی مدارس، نماز را در رأس برنامه های پرورشی به شمار آورند؛

5. مسئولان ورزش کشور، محیط ورزش را با یادآوری و اقامة نماز، روح بخشند و در تعیین وقت مسابقات ورزشی، ساعت نماز را فارغ و زمین و زمان را آمادة برگزاری نماز کنند؛

6. برنامه ریزان حرکت رسانه های سفری مانند قطار و هواپیما و غیر آن، حفظ وقت و امکان نماز مسافران را در برنامه ی ریز ها در نظر بگیرند؛

7. ائمة محترم جماعات، مساجد را از همیشه فعال تر کنند و آموزش ترجمه و مفهوم و روح نماز را به شکل نوین و جذاب، در برنامه های خود بگنجانند؛

ص:134

8. نویسندگان کتب معارف دبیرستان ها و دانشگاه ها، نماز را از موضوعات مورد بحث آن کتاب ها قرار دهند و در آن، بحث های عالمانه و عمیق را دراین باره مطرح سازند؛

9. جوانان عزیز، دقایق معدود نماز را فقط برای نماز بگذارند و در طول نماز، تا آنجا که می توانند با تمرکز و حضور قلب، مایة زندگی بخش ذکر و تضرع را برای جان و دل نیازمند خویش تأمین کنند؛

10. همگان، نماز را که داروی شفابخش روح و مایة صفا و آرامش و نورانیت است، بر همة کارهای دیگر مقدم دارند و در هیچ شرایطی خود را از آن محروم نسازند و هرگز به بهانة مشغله و گرفتاری، این حضور رهایی بخش در محضر آفریدگار رحیم و کریم و عزیز را از دست ندهند.

خداوند فیض نماز را بیش ازپیش بر این ملت مؤمن و نمازگزار، ارزانی فرماید.

      والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

   7/7/1376

ص:135

شدن به منافع شخصی است. نماز، آدمی را از این حصارهای ظلمانی می رهاند و شهوت و غضب او را به سوی حقیقت متعالی و خیر همگانی هدایت می کند. نماز خاشعانه و سرشار از حال و حضور، بهشتی واقعی، نخست در دل و جان نمازگزار و به تدریج در محیط زندگی می آفریند، و صلاح و فلاح را به انسان هدیه می کند. ازاین رو، در همة ادیان الهی، نماز گزاردن، اصلی ترین ادب دین داری و آشکارترین و عمومی ترین نشانة ایمان است. کامل ترین و زیباترین نمازهاست.

یکی از برکات انقلاب اسلامی در سال های اخیر آن است که دل های پرشور و شوقی را به اهمیت و والایی فریضة نماز توجه داده و ترویج روزافزون این پایة اساسی دین را، مرکز همت و تلاش آن ساخته است. اکنون در سال، هزاران تلاش گران بها، با اهتمام و کوشش صادقانة آنان، صرف آن می شود که راه روشن نماز به روی همگان گشوده شود و نمازگزاران بیشتری توفیق نماز باتوجه و تذکر بیابند. انواع فعالیت های فرهنگی و هنری و تحقیقی و اجرایی در فهرست طولانی این تلاش ها قرار دارند. این جانب وظیفة خود می دانم که از این تلاشگران مؤمن که مشتمل بر مسئولان عالی رتبة دولتی، و علمای معزز دینی، و برجستگان فرهنگی و علمی و هنری، و جوانان پرشور و زنان و مردان مؤمن از بخش های گوناگون اجتماع است، صمیمانه سپاسگزاری کنم و به طور ویژه

ص:137

از روحانی آگاه و دلسوز جناب حجت الاسلام قرائتی که نیروی عظیمی را در این راه بسیج کرده اند، تشکر نمایم.

اکنون لازم می دانم تذکراتی را به شما و همة مردم عزیزمان عرض کنم:

1. همة آحاد نمازگزار باید سعی کنند که نماز را با توجه به معانی کلمات بخوانند؛ یعنی در نماز با خدای عزیز و رحیم سخن بگویند. این است آن سرچشمة فیضی که جان نمازگزار را سیراب می کند. البته این حقیقت نباید دستاویزی برای نفس بهانه گیر باشد که اگر توفیق چنین توجه و حضوری نیافت، نماز را ترک کنند. نماز درهرصورت، واجب و فریضه است و تارک نماز بزرگ ترین فرصت ارتباط با خداوند سبحان را از دست می دهد؛

2. لازم است دست اندرکاران، اوراقی شامل ترجمة نماز در همة سطوح، فراهم و میلیون ها نسخه از آن را در همه جا منتشر کنند. به هرکسی باید این امکان را بدهید که معانی کلمات نماز را بفهمد؛

3. فصل تازه ای از اقامة نماز _ که بحمدلله در سطح شهرهای دیگر کشور تا حدود گسترده ای صورت گرفته _ باید در سطح روستاهای کشور آغاز شود. ترویج صورت و معنای نماز در روستاها را با برنامه ریزی وسیع، آغاز کنید؛

4. چه نیکوست که از همة شهرهایی که در آن حوزة علمیه و طلاب علوم دینی حضور دارند، در همة شب های جمعه گروه هایی به روستاها اعزام شوند. شعار اول این پیام رسانان دین و معنویت، باید اقامة نماز باشد؛

ص:138

5. علمای دینی و فضلایی که در بخش های گوناگون دولتی به خدماتی اشتغال دارند، شایسته است که به عمران معنوی مساجدی که در آنها نماز جماعت اقامه نمی شود، بپردازند، امامت در مسجد را نیز وظیفه ای بزرگ بشمرند؛

6. مأموران بخش های گوناگون دولتی، توصیه ها و دستورهای وزرای محترم دربارة نماز را به طور جدی دنبال کنند. همة سطوح و بخش ها در این تلاش مقدس سهیم شوند و سهمی از اجر آن را نصیب خود کنند؛

7. نماز در اغلب موارد در قرآن کریم همراه و هم شأن زکات آمده است. فریضة عظیم زکات نیز همانند نماز به مجاهدتی خستگی ناپذیر و تلاشگرانی صادق و دلسوز نیازمند است. انتظار و امید آن است که شما عزیزان در این میدان جدید نیز گام نهید، و همة کسانی که می توانند در ترویج و تبیین و تحقق مسئلة مهم زکات، خدمتی ارائه کنند، بی درنگ دامن همت به کمر زنند و از خود صدقة جاریه ای بر جای نهند.

از خداوند شکور و رحیم مسئلت می کنم که خدمات شما را به نحو شایسته قبول فرماید و دعای حضرت ولی الله الاعظم _ ارواحنا فداه _ را شامل حال شما نماید.

      والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

  18/6/1377

ص:139

برترین انسان تاریخ، یعنی پیامبر گرامی اسلام6 می فرماید: «نماز نور چشم من است» و در هنگام فرا رسیدن وقت نماز، از مؤذن خود می خواهد که با سردادن بانگ اذان، جان او را کامیاب و سرشار از راحت و امنیت سازد. شاید بتوان گفت که هیچ عامل عبادی دیگری این گونه در همة مراحل تکامل معنوی انسان برای او کارگشا و نیروبخش و پیش برنده نیست.

نماز ازآنجاکه اولاً سلامت و تعالی اخلاقی و معنوی به افراد جامعه می بخشد و ثانیاً ازآن رو که با شکل و محتوای ویژة خود نمازگزار را به انضباط می کشاند و از بیهودگی و ولنگاری نجات می دهد، به حق باید یکی از عوامل مهم انضباط و انتظام اجتماعی شناخته شود. اگر نماز با حضور و ازسر شوق و در هنگام فضیلت در میان مردمی رواج پیدا کند، اینها دستاوردهای قطعی آن مردم خواهد بود. بدیهی است که نماز ازسر کسالت و بی حضور و یا خودنمایانه هیچ یک از این فواید را نخواهد داشت.

اکنون که بحمدالله به همت شما کمربستگان امر نماز حرکت تازه ای در جهت کشانده شدن دل ها به نماز به راه افتاده است، لازم است که از ظرفیت عظیم این عطیّة الهی بیشترین بهره برده شود. جوانان با مضامین و معارف گنجانیده از نماز به درستی آشنا شوند. جا و فضا برای نماز گزاردن در همة مکان هایی که مردمی در آن گرد می آیند، به شکل شایسته و جذاب آماده گردد؛ هر برنامة مزاحم با نماز در اول وقت ازسوی دستگاه های

ص:141

مؤثر مانند مراکز رسانه و فرهنگی و مراکز جابه جایی مسافران و مراکز کسب و کار برطرف گردد. آهنگ اذان و لزوماً با صدای خوش در همة اوقات نماز در همه جای کشور به گوش رسد.

ائمة جماعت و کسانی که در عمل، خود مقتدای دیگران اند، در تحصیل شرایط نماز مقبول، مجاهدت بلیغ کنند و مانند اصحاب معروف ائمه : در کیفیت و کمیت نمازهای فریضه و نافله سرمشق دیگران باشند؛ و خلاصه نماز را که ده ها سال پیش از انقلاب در کشور ما مورد بی مهری و تهاجم تبلیغات گوناگون قرار گرفته بود در کیفیتی شایسته همگانی کنند.

فضل و توفیق و هدایت الهی و دعای حضرت ولی الله الاعظم _ ارواحنا فداه _ را برای شما و همة نمازگزاران مسئلت می کنم.

سیدعلی خامنه ای

18/6/1378

ص:142

خشوع در برابر پروردگار، نور بصیرت را بر دل او می تاباند و سایة وهم آلود خودبزرگ بینی را از آن می زداید.

«فرض الله الایمان تطهیراً من الشرک و الصلاة تنزیهاً عن الکِبر...».

چه نیکوست به سخن پیشوای پرهیزگاران و امیر مؤمنان 7 گوش فرادهیم و ستایش نماز را در سالی که مزیّن به نام والای اوست، از بیان ستودة او بشنویم. در نهج البلاغه چنین آمده است: «وَعَن ذلِکَ ما حَرَسَ الله عِبادِه المُؤمِنینَ بِالصَّلواة وَالزَّکواۀِ وَمُجاهَدَۀِ الصِّیامِ فِی الأَیّامِ المَفروضاتِ، تَسکیناً لِأطرافِهِم وَتَخشیعاً لِأَبصارِهِم وَتَذلِیلاً لِنُفُوسِهِم وَاِذهاباً لِلخُیلاءِ عَنهُم...»؛ یعنی: خداوند بندگان مؤمن را با نمازها و زکات ها و روزه های دشوار از کبر و خودبینی محافظت و حراست می کند، به پیکر آنان آرامش می بخشد، به دیدگان آنان فروتنی می دهد، نفس آنان را رام می سازد، دل های آنان را افتادگی می آموزد، و خودپسندی را از آنان دور می کند.

در کشور اسلامی ما همة آحاد مردم به ویژه بلندپایگان علمی و اجتماعی و مالی، به این خصوصیات نیازمندند. بلای طغیان، و تجاوز، و زورگویی، و زیاده طلبی، و تحقیر دیگران، و نادیده گرفتن حق صاحبان حق، امروزه بزرگ ترین آفت جوامع بشری و جامعة جهانی است و علاج این همه، در این بیان والای علوی علیه السلام است.

ص:144

توجه به این واقعیت ها، نقش برجستة نماز و نیایش را در چشم اهل بصیرت و انصاف آشکار می سازد و اهتمام به ترویج و تعریف این فریضة پرراز و رمز را، بر دوش آگاهان جامعه می نهد.

این جانب ضمن سپاسگزاری از شما که به کار نماز و معرفی و اقامة آن پرداخته اید، بار دیگر بر توصیه هایی که در پیام های گذشته کرده ام تأکید می ورزم؛ نسل جوان و نیک نهاد کشور را به قدردانی از فرصت نماز که فرصت شکفتگی معنوی و پالایش روحی است فرامی خوانم؛ به مسئولان فرهنگی و رسانه ای و به همة مبلغان دینی اهمیت ترویج این فریضه و نقش بی همتای آن در پرورش فضیلت ها و زدودن فسادها را یادآور می شوم، و از همة خدمتگزاران این راه، و دلسوزان امر نماز که با قلم و بیان و مال و آبرو و حضور خود، به اقامة نماز کمک می کنند صمیمانه تشکّر می کنم.

امید است همگی مشمول رحمت الهی و دعای حضرت بقیةالله _ ارواحنا فداه _ باشید.

     والسلام علیکم و رحمة الله

سید علی خامنه ای

  19/6/1379

ص:145

امیدها و معراج ها محروم سازد. این همان است که آن را باید «فساد پذیری انسان» نامید و همان است که در عمر دراز بشریت و نیز در عمر هریک از آحاد بشر، بزرگ ترین مصیبت او و خطرناک ترین تهدید به شمار رفته است و می رود. برای پیشگیری و نیز درمان این آفت بزرگ، دین خدا «ذکر» را به انسان آموخته است.

ذکر یعنی حقیقت را به یاد آوردن، خود را در برابر خدا یافتن، به او گوش سپردن و به او دل دادن؛ یعنی از دل مشغولی هایی که آدمی را اسیر وسوسة هوس ها می کند، یا میل به برتری جویی و کین ورزی و آزمندی او را ارضا می سازد، خود را رها ساختن؛ یعنی او را از جهنمی که برای خود فراهم کرده است، به بهشت صفا و انس و بهجت و امن بردن؛ و نماز با ترکیب هماهنگ دل و زبان و حرکت، ناب ترین و کامل ترین نمونه و وسیلة ذکر است.

انسان در زندگی شخصی اش، گاه براثر محنت ها و شدت ها و مصیبت ها، و در زندگی جمعی اش، گاه با حوادث تحول آفرین مانند حرکت عمومی به سوی جهاد یا انفاق یا کمک به نیازمندان، به عامل ذکر نزدیک می شود، و گاه با سرگرمی های هوس آلود و غرق شدن در سرخوشی و اشرافی گری و عیش بارگی، از آن دور می افتد. عنصری که می تواند در همة این احوال او را به بهشت «ذکر» نزدیک یا نزدیک تر کند، نماز است.

ص:147

نماز در حالات آمادگی روحی، به آدمی عروج و حال و حضور بیشتر می بخشد و در حالات غفلت و ناآمادگی، در گوش او زنگ آماده باش می نوازد و او را به آن وادی نورانی نزدیک می سازد. لذا نماز در هیچ حالی نباید ترک شود. درعین شدت و محنت، در بحبوحة میدان جهاد، در هنگام فراغ و آسایش، و حتی در میان محیط لجن آلودی که انسان با هوس ها و کینه ها و شهوت ها و خودخواهی ها، پیرامون خود پدید آورده است. نماز یک شربت مقوی و شفابخش است. باید آن را با دل و جان خود نوشید و از هر نقطه که در آن واقع شده ایم، یک گام یا یک میدان به بهشت رضوان نزدیک شد. ازاین روست که نه «حیّ علی الجهاد» و نه «حیّ علی الصّوم» و نه «حیّ علی الانفاق»، نگفته اند؛ ولی در هر روز بارها سروده اند: «حیّ علی الصّلوة».

در دوران انقلاب و جنگ تحمیلی، نماز، ما را در حرکتمان مصمم تر و نیرومندتر می کرد، و امروز که خطر غفلت و عیش بارگی و آرزوهای حقیر و تنگ نظرانه و عادت ها و روزمرگی ها ما را تهدید می کند، نماز به ما مصونیت می بخشد و بن بست های پنداری را می شکند و راه ما را روشن و افق را درخشان می سازد. این تنها برگی از کتاب مناقب نماز است، و همین برای به راه انداختن حرکتی جدی تر از گذشته، می تواند انگیزه ای ژرف و کارآمد پدید آورد.

ص:148

همه باید در این حرکت بزرگ که شایسته است جهاد نامیده شود، خود را ملتزم و متعهد بدانند. علمای دین، روشنفکران، هنرمندان، جوانان، پدران و مادران و همسران، دارندگان منبرها و رسانه ها، نویسندگان، و بیش از همه، مسئولان بخش های حکومتی مانند وزارت های آموزش و پرورش، علوم و فنّاوری، ارشاد، صداوسیما، سازمان های تبلیغاتی، مراکز تولید سینمایی، پژوهشگاه ها، مدیرانی که نیروی انسانی کلانی در قبضة امرونهی آنهایند، مانند نیروهای مسلح، وزارتخانه ها، کارگاه ها، دانشگاه ها و مدارس، وسایل حمل و نقل و غیره و غیره، اینان هریک به گونه ای می توانند و می باید در این حرکت همگانی سهیم گردند و نقش ویژة خود را بگزارند.

این کار با سهل انگاری و کم همتی به سرانجام خود نمی رسد. از برترین شیوه ها و فنی ترین و هنری ترین ابزارها باید بهره گرفته شود. نمایش نماز جماعت مهجوری، با جمع معدودی، آن هم از فرسودگان بی نشاط، ترویج نماز جماعت نیست. همچنان که پخش صدای اذان از رسانه های صوت و تصویر، کافی نیست. جوان های ما هزاران صف جماعت پرشور و حال در سراسر کشور تشکیل می دهند؛ مردم زیادی از آنان که فیلم های سینمایی در گزارش واقعیت های زندگی آنان ساخته می شود، اهل نماز و نیاز و تهجدند؛ حنجره های بسیاری ازروی ایمان و تعبد در هنگام اذان، صدا به این سرود معنوی بلند می کنند؛ گروه های انبوهی در هنگام نماز از کار روزانه دست کشیده، به مسجد رو می آورند؛ اینها می تواند در ساخت های

ص:149

هنری، چهرة زیبا و ترغیب کنندة این فریضة نجات بخش را به همه نشان دهد.

در دانشگاه ها و دیگر مراکز انسانی انبوه، مسجد می تواند جایگاه امن و صفا باشد، و امام جماعت، غم گساری و راهنمایی و همدلی را در کنار اقامة نماز، در آن مهبط رحمت و هدایت الهی به نمازگزاران هدیه کند. مجامع دانشجویی و دانش آموزی درآن صورت، جذاب ترین مرکز تجمع خود را مسجد دانشگاه و مدرسه خواهند یافت، و پایگاه تقوا، پایگاه فعالیت جوانان خواهد شد.

به مدیران آموزش و پرورش، و علوم یادآوری می کنم که سهم مسجدسازی و مسجدپردازی باید در اعتبارات فعالیت های فوق برنامه، در ردیف اول و بیش از سهم دیگر بخش های این سرفصل باشد.

هجرت هفتگی روحانیون مستقر در مراکز نظامی و غیره، به روستاهای همسایة این مراکز از توصیه های پیشین من است که بر آن تأکید می ورزم. همچنین فراهم ساختن فضای مادی و معنوی برای اقامة نماز در بوستان ها و گردشگاه ها و نمایشگاه ها و امثال آن.

امامان محترم جماعت، اگر خود براثر کهولت و غیره نمی توانند وظیفة رابطه و انس و راهنمایی را برای نمازگزاران، به ویژه جوانان فراهم کنند، در کنار خود فضلای جوان و پرنشاط را به کار گیرند و آنان را در کار با خود شریک سازند.

ص:150

نمازهای جمعه باید پایگاه جذب و نصیحت و تعلیم باشد. امامان محترم جمعه با کمک برگزارکنندگان مراسم نماز، همة سعی خود را در این جهت مبذول دارند.

خدا را سپاس که محیط عمومی کشور، محیط ذکر و نماز و معنویت است، و خدا را سپاس که خیل عظیمی از مردم ما به ویژه جوانان، با نماز و نیاز، پیوندی روحی و عاطفی و عقلانی دارند؛ لیکن این همه باید گام های نهایی شمرده نشود و بیش از گذشته تلاش عالمانه و مدبرانه و نازک اندیشانه در این رویکرد به کار رود.

لازم می دانم از همة کسانی که این راه را دلسوزانه گشوده و پیموده و برای آیندة آن برنامه ریزی کرده اند، صمیمانه سپاسگزاری کنم؛ به ویژه از روحانی پرهیزگار و پارسا و پرانگیزه جناب حجت الاسلام قرائتی که حقاً در این کار بر گردن همة ما حقی بزرگ دارند. رحمت خدا و توجه حضرت بقیة الله _ ارواحنا فداه _ را برای ایشان و همگان مسئلت می کنم.

                                                     والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

  15/6/1380

ص:151

این عنصر بااستعداد، می تواند برترین موجود گیتی تا پست ترین پدیدة هستی گردد. او مجهز به همة ابزارها و زمینه های تعالی و تکامل معنوی و مادی، آفریده شده است. سرشت او نیک، و راه نیکی به روی او باز است. خرد و قدرت بر تصمیم گیری و انتخاب، دو بال توانای اویند و رسولان الهی راهنمایان و امیددهندگان و کمک کنندگان به او.

اما او بااین حال می تواند تسلیم ضعف ها و هوس ها و خودخواهی ها یا جهل ها و غفلت ها و عادت های خود شود وخود را از همة آن بشارت ها و امیدها و معراج ها محروم سازد. این همان است که آن را باید «فساد پذیری انسان» نامید و همان است که در عمر دراز بشریت و نیز در عمر هریک از آحاد بشر، بزرگ ترین مصیبت او و خطرناک ترین تهدید به شمار رفته است و می رود. برای پیشگیری و نیز درمان این آفت بزرگ، دین خدا «ذکر» را به انسان آموخته است.

ذکر یعنی حقیقت را به یاد آوردن، خود را در برابر خدا یافتن، به او گوش سپردن و به او دل دادن؛ یعنی از دل مشغولی هایی که آدمی را اسیر وسوسة هوس ها می کند، یا میل به برتری جویی و کین ورزی و آزمندی او را ارضا می سازد، خود را رها ساختن؛ یعنی او را از جهنمی که برای خود فراهم کرده است، به بهشت صفا و انس و بهجت و امن بردن؛ و نماز با

ص:153

ترکیب هماهنگ دل و زبان و حرکت، ناب ترین و کامل ترین نمونه و وسیلة ذکر است.

انسان در زندگی شخصی اش، گاه براثر محنت ها و شدت ها و مصیبت ها، و در زندگی جمعی اش، گاه با حوادث تحول آفرین مانند حرکت عمومی به سوی جهاد یا انفاق یا کمک به نیازمندان، به عامل ذکر نزدیک می شود، و گاه با سرگرمی های هوس آلود و غرق شدن در سرخوشی و اشرافی گری و عیش بارگی، از آن دور می افتد. عنصری که می تواند در همة این احوال او را به بهشت «ذکر» نزدیک یا نزدیک تر کند، نماز است.

نماز در حالات آمادگی روحی، به آدمی عروج و حال و حضور بیشتر می بخشد و در حالات غفلت و ناآمادگی، در گوش او زنگ آماده باش می نوازد و او را به آن وادی نورانی نزدیک می سازد. لذا نماز در هیچ حالی نباید ترک شود. درعین شدت و محنت، در بحبوحة میدان جهاد، در هنگام فراغ و آسایش، و حتی در میان محیط لجن آلودی که انسان با هوس ها و کینه ها و شهوت ها و خودخواهی ها، پیرامون خود پدید آورده است. نماز یک شربت مقوی و شفابخش است. باید آن را با دل و جان خود نوشید و از هر نقطه که در آن واقع شده ایم، یک گام یا یک میدان به بهشت رضوان نزدیک شد. ازاین روست که نه «حیّ علی الجهاد» و نه «حیّ علی الصّوم» و نه

ص:154

«حیّ علی الانفاق»، نگفته اند؛ ولی در هر روز بارها سروده اند: «حیّ علی الصّلوة».

در دوران انقلاب و جنگ تحمیلی، نماز، ما را در حرکتمان مصمم تر و نیرومندتر می کرد، و امروز که خطر غفلت و عیش بارگی و آرزوهای حقیر و تنگ نظرانه و عادت ها و روزمرگی ها ما را تهدید می کند، نماز به ما مصونیت می بخشد و بن بست های پنداری را می شکند و راه ما را روشن و افق را درخشان می سازد. این تنها برگی از کتاب مناقب نماز است، و همین برای به راه انداختن حرکتی جدی تر از گذشته، می تواند انگیزه ای ژرف و کارآمد پدید آورد.

همه باید در این حرکت بزرگ که شایسته است جهاد نامیده شود، خود را ملتزم و متعهد بدانند. علمای دین، روشنفکران، هنرمندان، جوانان، پدران و مادران و همسران، دارندگان منبرها و رسانه ها، نویسندگان، و بیش از همه، مسئولان بخش های حکومتی مانند وزارت های آموزش و پرورش، علوم و فنّاوری، ارشاد، صداوسیما، سازمان های تبلیغاتی، مراکز تولید سینمایی، پژوهشگاه ها، مدیرانی که نیروی انسانی کلانی در قبضة امرونهی آنهایند، مانند نیروهای مسلح، وزارتخانه ها، کارگاه ها، دانشگاه ها و مدارس، وسایل حمل و نقل و غیره و غیره، اینان هریک به گونه ای می توانند و می باید در این حرکت همگانی سهیم گردند و نقش ویژة خود را بگزارند.

ص:155

این کار با سهل انگاری و کم همتی به سرانجام خود نمی رسد. از برترین شیوه ها و فنی ترین و هنری ترین ابزارها باید بهره گرفته شود. نمایش نماز جماعت مهجوری، با جمع معدودی، آن هم از فرسودگان بی نشاط، ترویج نماز جماعت نیست. همچنان که پخش صدای اذان از رسانه های صوت و تصویر، کافی نیست. جوان های ما هزاران صف جماعت پرشور و حال در سراسر کشور تشکیل می دهند؛ مردم زیادی از آنان که فیلم های سینمایی در گزارش واقعیت های زندگی آنان ساخته می شود، اهل نماز و نیاز و تهجدند؛ حنجره های بسیاری ازروی ایمان و تعبد در هنگام اذان، صدا به این سرود معنوی بلند می کنند؛ گروه های انبوهی در هنگام نماز از کار روزانه دست کشیده، به مسجد رو می آورند، اینها می تواند در ساخت های هنری، چهرة زیبا و ترغیب کنندة این فریضة نجات بخش را به همه نشان دهد.

در دانشگاه ها و دیگر مراکز انسانی انبوه، مسجد می تواند جایگاه امن و صفا باشد، و امام جماعت، غم گساری و راهنمایی و همدلی را در کنار اقامة نماز، در آن مهبط رحمت و هدایت الهی به نمازگزاران هدیه کند. مجامع دانشجویی و دانش آموزی درآن صورت، جذاب ترین مرکز تجمع خود را مسجد دانشگاه و مدرسه خواهند یافت، و پایگاه تقوا، پایگاه فعالیت جوانان خواهد شد.

ص:156

به مدیران آموزش و پرورش، و علوم یادآوری می کنم که سهم مسجد، سازی و مسجد پردازی باید در اعتبارات فعالیت های فوق برنامه، در ردیف اول و بیش از سهم دیگر بخش های این سرفصل باشد.

هجرت هفتگی روحانیون مستقر در مراکز نظامی و غیره، به روستاهای همسایة این مراکز از توصیه های پیشین من است که بر آن تأکید می ورزم. همچنین فراهم ساختن فضای مادی و معنوی برای اقامة نماز در بوستان ها و گردشگاه ها و نمایشگاه ها و امثال آن.

امامان محترم جماعت، اگر خود بر اثرکهولت و غیره نمی توانند وظیفة رابطه و انس و راهنمایی را برای نمازگزاران، به ویژه جوانان فراهم کنند، در کنار خود فضلای جوان و پرنشاط را به کار گیرند و آنان را در کار با خود شریک سازند.

نمازهای جمعه باید پایگاه جذب و نصیحت و تعلیم باشد. امامان محترم جمعه با کمک برگزارکنندگان مراسم نماز، همة سعی خود را در این جهت مبذول دارند.

خدا را سپاس که محیط عمومی کشور، محیط ذکر و نماز و معنویت است، و خدا را سپاس که خیل عظیمی از مردم ما به ویژه جوانان، با نماز و نیاز، پیوندی روحی و عاطفی و عقلانی دارند؛ لیکن این همه باید گام های

ص:157

نهایی شمرده نشود و بیش از گذشته تلاش عالمانه و مدبرانه و نازک اندیشانه در این رویکرد به کار رود».

اکنون این سؤال بسیار جدی و مهم برای این جانب مطرح است، که مسئولان اجرایی مخاطب این مطالبات تا چه حد به وظیفة خود عمل کرده اند؟ صداوسیما، آموزش و پرورش، وزارت علوم و سایر مراکز دانشگاهی، وزارت ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، مراکز تولید سینمایی، نیروهای مسلح، مدیریت حمل و نقل و مدیریت های شهری و دیگران، چه اندازه وظیفه ای را که در این پیام از آنان، خواسته شده است به انجام رسانده اند؟

از ریاست محترم جمهوری اسلامی و دیگر مسئولان عالی رتبه به جد انتظار می رود که دست اندرکاران را با این سؤال اساسی مواجه سازند و پاسخ فعال آنان را مطالبه کنند.

توفیق همة حضرات را از خداوند متعال مسئلت می کنم.

                                                والسلام علیکم و رحمة الله

 سیدعلی خامنه ای

   16/6/1381

ص:158

هدف های والا و نهایی نماز است و روی کردن به آن، پیمودن راه هایی است که بدان منتهی می شود، و این راه ها در قالب هدف های کوتاه مدت و میان مدت، تعریف شدنی است. اکنون بحمدالله با همت رئیس جمهور محترم، دستگاه های اجرایی ذی ربط به همکاری در عمل برای اقامة نماز فراخوانده شده اند، و از دستگاه های تبلیغی به ویژه صداوسیما و وزارت های فرهنگی و گردانندگان مراکز جمعیتی، به طور ویژه در پیام سال های پیش تعهد مسئولانه خواسته شده است، کار لازم امروز آن است که هیئت هایی برای تعیین دقیق مأموریت های این دستگاه ها تشکیل شود و براثر آن، برنامه زمان بندی شدة همة فعالیت ها و خدماتی که وظیفة آنان است، با شیوه ای علمی و واقع بینانه فراهم گردد، و هیئت کارآمد دیگری مأمور پیگیری و نظارت مستمر بر پیشرفت این فعالیت ها و خدمات گردد.

براین اساس، گردهمایی سال آینده شما، مجمعی فقط برای سخنرانی نیست؛ بلکه عرصه ای است که در آن می باید هیئت های مزبور گزارش پیشرفت آن برنامة زمان بندی شده را بدهند و جمع داوری عالی رتبه ای، سهم هر دستگاه را از تشویق و تقدیر و یا خدای نخواسته از توبیخ و سرزنش به او بپردازد و براساس پیشرفت ها یا توقف ها و موانع راه، برنامة جامع را تصحیح یا تکمیل کند. بی شک دولت محترم و شخص رئیس محترم جمهور می توانند برترین نقش را در این فرایند منطقی و کارساز، ایفا کنند.

ص:160

توفیقات همگان به ویژه جناب حجت الاسلام قرائتی را در پیشبرد این خواستة ارزشمند از خداوند متعال مسئلت می کنم و امیدوارم مشمول ادعیة زاکیة حضرت بقیة الله باشند.

                                                       والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

    14/6/82

ص:161

توصیة مؤکد این جانب این است که از نیروهای خلاق، متفکر و مولد در مجموعة پیگیر امر نماز، بیشترین بهره گیری صورت گیرد. از توانایی های نرم افزاری در زمینه های هنر، ادبیات، فیلم و تبلیغات حداکثر استفاده برده شود. راهکارهای برخاسته از توانایی علمی و هنری انتخاب گردد، و همة ظرفیت های فراوان موجود به کار گرفته شود.

ارزیابی مثبت و رضایت انگیز، هنگامی صورت خواهد گرفت که این فریضة انسان ساز، همچون زلال همیشه جوشان، فضای زندگی و فضای دل همگان را به طراوت و امید و ایمان مزین گرداند.

توفیق همة مسئولان را در این راه از خداوند متعال مسئلت می کنم.

 سیدعلی خامنه ای

            10 شهریورماه 1383

ص:163

به اهمیت نماز هستند، آنها خوب می دانند که این سازوکار چگونه است و این نقش چگونه است.

یک وقتی در دوران طاغوت، در بعضی از سلول های زندان های دشوار و هولناکِ آن رژیم که زندانی های گوناگونی در آنا زندانی بودند، از جمله زندانی های مسلمان، با تفکر اسلامی، تا بعضی که با گرایش های حزبی و ایدئولوژی های گوناگونی که به هرحال اسمش اسلامی بود، ما شنیده بودیم _ شاید خود من به غیرواسطه هم شنیده باشم، از دیگران هم شنیده بودیم که نقل می کردند _ که بعضی از اینها می گفتند: چقدر می گویید «حیّ علی الصّلوة»، بگویید «حیّ علی الجهاد». فضای مبارزه، این تفکر و این نگاه را به مسائل به وجود آورده بود که دائم چسبیده اید به «صلوة» و مرتب می گویید «حیّ علی الصّلوة، حیّ علی الصّلوة»؛ خوب بگویید «حیّ علی الجهاد» و مردم را به جهاد فرابخوانید. تجربه های روزگار نشان داد که بی اعتنایی به نماز، چه بر سر یک انسان می آورد و چه بر سر جهاد انسان ها می آورد؛ هم جهاد را تعطیل می کند، هم جهت مبارزه را از جهاد بودن خارج می کند و تبدیل می کند به مبارزه ای برای قدرت، برای هوای نفس. آن چیزی که مبارزة یک انسان را، چالش یک امت را، رنگ جهاد و معنای جهاد می بخشد، او همان توجه به خداست، که قوامش به نماز است. لذا اولین واجبی که بر پیغمبر واجب می شود، نماز است؛ اول تبلیغی که برای پیغمبر، خدای متعال

ص:165

معیّن می کند، «وَ أمُر اَهلَکَ بِاَلصَّلاةَ » (طه، 132) است؛ توصیفی که خدای متعال در درجة اول برای جامعة موحد بیان می کند، «الّذینَ اِن مَکَّناهُم فِی الاَرضِ أَقاموا اَلصَّلاةَ » (حج، 41) است. این، اهمیّت نماز است.

برای حرکت در این میدان آنچه که بیش از همه لازم است، دو چیز است: یکی انگیزه، آن نیروی درونی که انسان را حرکت بدهد و راه ببرد؛ دیگر، آن قطب نمایی که انسان، آن ستارة راهنما را فراموش نکند، جهتش کج نشود. اگر انگیزه نبود، انسان وسط راه می ماند. مشکلات زیاد است. اقامة جامعة توحیدی، اقامة عدل در میان بشر، برپا کردن خیمة حق در بین این همه طوفان های اهوای باطل، اینها کار آسانی نیست؛ انگیزه لازم است. این انگیزه عبارت است از توجه به خدا، «ذکر اللَّه»، مدد گرفتن از پروردگار؛ کار را با حساب خدا انجام دادن؛ و آن قبله نما هم عبارت است از توجه به هدف کار و اینکه ما مقصودمان قدرت نیست، ثروت نیست، هوی پرستی نیست، تمنیّات شخصی نیست، ملاحظات گوناگون سیاسی نیست؛ هدفمان خداست. این دوتا خصوصیت، این دو عامل مهم، یعنی انگیزه و جهت گیری هر دو در نماز خلاصه شده. هم برای کسانی که بخش قابل توجهی از این مسئولیت را بر دوش دارند، هم برای مردمان متوسط، هم برای عموم افراد جامعه، این لازم است.

ص:166

البته کسانی که مسئولیت هایشان سنگین تر است، آنها بیشتر احتیاج دارند؛ آنها نیازشان به هر دو بیشتر است؛ هم به انگیزه، هم به جهت یابی و دقت در جهت گیری. لذا اینکه خداوند به پیغمبر می فرماید: «قُمِ اللَّیلَ اِلّا قَلیلاً؛ نِصفَه ُاَوِ نقُص مِنهُ قَلیلاً؛ اَو زِد عَلیهِ وَ رَتِّل القُرآنَ تَرتیلاً» (مزمل، 2_4)؛ شب را به ذکر خدا بگذران، بخش مهمی از شب را نماز بخوان، با خدا متصل شو. چرا؟ زیرا: «اِنّا سَنُلقی عَلَیکَ قَولاً ثَقیلاً» (مزمل، 5)؛ کار سنگینی متوجه به توست؛ خطاب سنگینی متوجه به توست؛ خودت را آماده کن، برای این است. بنابراین ماها بیشتر احتیاج داریم. دیگرِ مردم هم به نسبت در درجات مختلف به نماز احتیاج دارند. نماز اهمیتش این است.

و در نماز آنچه که مهم است و باید روی آن تکیه کرد، بعد از ترویج اصل نماز _ که همه را باید نمازخوان کرد و همه نمازخوان بشوند _ عبارت است از توجهِ در نماز؛ همان چیزی که «حضور قلب» به آن گفته می شود.

این حضور قلب و توجه، کاری است که به تمرین احتیاج دارد. کسانی که این کارها را کرده اند و بلدند، به ما یاد می دهند که انسان باید درحال نماز، خود را در حضور یک مخاطب عالی شأن و عالی مقام که خالق هستی است و مالک همة وجود انسان است، احساس کند. هر مقدار از نماز که توانست این حالت را داشته باشد، به تعبیر روایات، این نماز، نمازِ مقبول است؛

ص:167

آن خاصیت و اثر را خواهد بخشید، و دیگر آثار نماز _ که نمی شود آثار نماز را در چند جمله یا در چند فقرة کوتاه خلاصه کرد _ بر این مترتب می شود.

البته مقدمة اول و لازم این است که ما همة جوان ها و همة مردممان را با نماز آشنا کنیم و اهمیت نماز را برای اینها شرح بدهیم. این کار، متصدی لازم دارد و بحمدللَّه شماها این را به عهده گرفته اید و متصدی این کار شده اید. حقیقتاً دستگاه های مختلف بایستی دراین زمینه کار و تلاش کنند. این، مهم است. این، فقط این نیست که ما یک آدم غافل را، یا بی نماز را به نماز می کشانیم؛ این معنایش این است که ما داریم پایه های یک حرکت عظیم جهانی را، که نظام جمهوری اسلامی ستون مستحکم آن است، در میان انسان ها استوار می کنیم. انسان ها وقتی دلشان با نماز انس گرفت و از طریق نماز با خدای متعال مأنوس و آشنا شدند، به طور طبیعی گناهان از آنها دور می شود؛ دل های اینها نسبت به گناه حساس می شود و آن حالت تقوایی که در شرع مقدس قوامِ دین داری است، به تدریج در انسان حاصل می شود. مسئلة نماز، این است. لذا ما اولاً از همة دوستان به خصوص از شخص آقای قرائتی که واقعاً ایشان تلاش مجدّانه ای و مخلصانه ای در این راه انجام دادند و کسانی که با ایشان همکاری کردند، صمیمانه تشکر می کنیم.

ثانیاً تأکید می کنیم این کار را نیمه کاره نگذارید. میان راه خسته نشوید. این، برای همیشه است. این، کاری است که به طور مستمر باید ادامه داشته

ص:168

باشد؛ مثل خود نماز که تعطیل بردار نیست، توقف نمی پذیرد؛ چون غفلت انسان موجبات فراوانی دارد و خیلی چیزها انسان را غافل می کند. برای اینکه با این غفلت مبارزه بشود، این نماز لازم است. صبح، نماز؛ ظهر، نماز؛ شب، نماز؛ نافله، فریضه. مثل خود نماز که تعطیل بردار نیست این حرکت هم تعطیل بردار نیست. به اهمیت نماز، به تأثیر نماز، به شرایط معنوی نماز باید مردم را آشنا کرد و از همة ابزارهای مفید تبلیغ بایستی در این راه استفاده کرد...(1)

 والسلام علیکم و رحمةاللَّه و برکاته

27/6/1385

ص:169

دلگشا را به آنان نشان دهید. این است آنچه نماز را همگانی و آن را با حال و حضور، و شور و شیدایی همراه می سازد، و این سخنان والا را معنی می کند، که:

الصّلاةُ مِعراجُ المُؤمِن؛ «نماز اوجگیری مؤمن است».

الصّلاةُ خَیرُ مُوضُوعٍ مَن شَاءَ اِستَقَلّ وَمَن شَاءَ اِستَکثَرَ؛ «نماز بهترین نهادة دین است، هرکه خواهد کم، و هرکه خواهد بیش، بهره از آن می گیرد».

و برای این کار بزرگ، ناگزیر باید هم خِرد و هم هنر و هم انگیزه، به کار گرفته شود.

از خداوند متعال توفیق روزافزون برای همة شما مسئلت می کنم.

                                                      والسلام علیکم و رحمةالله

                                                              سیدعلی خامنه ای

14 شهریور 1386

ص:171

شرعی، اجتناب از همة محرمات، تشکیل دهندة مجموعه ای است از داروی تجویزشدة ازسوی پروردگار برای تقویت بنیة روحی و اصلاح امور دنیا و آخرت انسان _ اصلاح جامعه، اصلاح فرد _ منتها در این مجموعه بعضی از عناصر کلیدی هستند که شاید بشود گفت نماز کلیدی ترینِ این عناصر است. «الّذینَ اِن مَکَّنّاهُم فِی الاَرضِ اَقامُوا اَلصَّلاةَ » (حج، 41). مؤمنان، مجاهدان راه خدا، ایثارگران طریق تحکیم معارف الهی این جوری اند که وقتی «ان مکّنّاهم فی الارض»؛ وقتی ما اینها را در زمین متمکن کردیم، قدرت را به اینها سپردیم، خیلی کارها باید انجام بدهند؛ استقرار عدالت، ایجاد چه، چه؛ اما اولْ چیزی که وجود دارد: «اقاموا الصّلوة»؛ نماز را اقامه می کنند. چه رازی است در این نماز که اقامة آن این قدر مهم است؟

دربارة نماز خیلی بحث شده است. هر انسانی در درون خود یک نفس سرکش دارد. یک پیل مست که اگر مراقبش بودید، با چکش مرتب بر سر او کوبیدید، او شما را به هلاکت نخواهد انداخت؛ رفتار او کنترل خواهد شد و همین نفس انسانی مایة پیشرفت شما خواهد شد. نفس، مجموعة غرایز انسانی است که اگر این غرایز درست کنترل شوند، در راه صحیح به کار گرفته شوند، درست اعمال شوند، انسان را به اوج کمال خواهند رساند. اشکال این است که مستی می کنند. بایستی یک کنترل کننده ای وجود داشته باشد. اگر ظلم در دنیا هست، ناشی از بدمستی غرایز و نفسانیات یک

ص:173

یا چند نفر یا یک مجموعه است؛ اگر فحشا در دنیا هست، همین جور؛ اگر اهانت به انسان و پامال کردن کرامت انسان در دنیا وجود دارد، همین جور؛ اگر فقر در دنیا هست، بخش عظیمی از جامعة بشری دچار محرومیت از نعم الهی بر روی زمین اند، به خاطر همین است. نفسانیاتِ مجموعة ستمگر، ظلم را به وجود می آورد. مجموعة مستکبر، استضعاف را به وجود می آورد. مجموعة تمامت خواه و فزونی طلب و بی رحم، فقر را به وجود می آورد؛ گرسنگی را به وجود می آورد. این نفسانیات است که این همه مفاسد در عالم از اولِ تاریخ تا امروز وجود داشته و هرچه انسان در به کارگیریِ توانایی های گوناگونی که خدا در او به ودیعت گذاشته، جلوتر رفته، این کمتر نشده؛ بیشتر شده؛ «چو دزدی با چراغ آید گزیده تر برد کالا».(1) آن ظالمی که بمب اتم دارد، فرق می کند با آن ظالمی که فقط با شمشیر می جنگد. این نفسانیات برای انسان ها خطرناک تر شده اند.

یک چنین چیزی در وجود انسان ها هست. همة انسان ها مبتلا به این پیل مست در درون وجود خودشان هستند که باید این را مهار کنند. این مهار با ذکر خداست؛ با یاد خداست؛ با پناه بردن به خداست؛ با احساس نیاز به پروردگار است؛ با احساس حقارت خود در مقابل عظمت الهی است؛ با احساس زشتی های خود در مقابل جمال مطلق حق متعال است. اینها

ص:174

همه اش ناشی از ذکر است. انسانی که باتقواست، یعنی مراقب خودش هست و متذکر هست، منشأ شر و ظلم و فساد و طغیان و بدی به این و آن نمی شود. آن ذکر الهی مرتب دارد او را نهی می کند؛ مرتب دارد او را بازمی دارد: «الصّلاة تنهی». «تنهی» یعنی نهی می کند؛ نه اینکه دست و پای انسان را می بندد؛ غرایز را از کار می اندازد. بعضی خیال می کنند «اِنَّ الصَّلاةَ تَنهی عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکَر» (عنکبوت، 45)، معنایش این است که اگر نماز خواندی، دیگر فحشا و منکر از بین خواهد رفت؛ نه؛ معنایش این است که وقتی نماز می خوانی، آن واعظ درونیِ تو که با نماز جان گرفته، او مرتب به تو از بدیِ فحشا و منکر می گوید، و گفتن و تکرار کردن و بر دل فروخواندن، طبعاً اثر دارد و دل را خاضع و خاشع می کند. لذاست می بینید نماز تکرار باید شود. روزه، سالی یک بار؛ حج، عمری یک بار؛ نماز، هر روز چند بار باید تکرار شود. اهمیت نماز اینجاست.

اگر نماز خواندیم، از درون انسان، از دل انسان بگیرید تا سطح جامعه و تا سطح حاکمیت بر جامعه _ هرچه این جامعه بزرگ باشد _ به برکت نماز امان پیدا می کند، امنیت پیدا می کند. دل انسان امنیت پیدا می کند، جسم انسان امنیت پیدا می کند، جامعة انسان امنیت پیدا می کند. نماز خاصیتش این است؛ اقامة صلاة در جامعه این است. اینی که این همه تأکید شده، کار شما این است؛ شما ستادهای اقامة نماز و ستادهای ترویج نماز در هر

ص:175

نقطه ای از نقاط کشور، در هر قشری از اقشار و مهم تر از همه در مجموعة جوانان نخبه و دانشجو. این معنایش کشاندن جامعه به این حالت ذکر همگانی است. همگان متذکر باشند؛ کوچک، بزرگ، زن، مرد، مسئول دولتی، غیر مسئول دولتی، شخصی که برای خودش کار می کند، شخصی که برای یک جماعتی کار می کند، اینها وقتی متذکر پروردگار بودند، کارها سامان پیدا می کند. بیشترِ گناهان ما از غفلت سرمی زند. این نماز به طور دائم تکرار می شود.

در این زمینه ها حرف زیاد زده اند، ما هم بارها عرض کرده ایم؛ نماز جسمی دارد و روحی. به این باید توجه بشود. یعنی تک تک ما، خود من و دیگران باید به این توجه کنیم. نماز قالبی دارد و مضمونی؛ جسمی دارد و روحی. مواظب باشیم جسم نماز از روح نماز خالی نماند. نمی گوییم جسم بی روح نماز هیچ اثری ندارد؛ چرا، بالاخره یک اثرکی دارد؛ اما آن نمازی که اسلام و قرآن و شرع و پیغمبر و ائمه6 این همه روی آن تأکید کردند، نمازی است که جسم و روحش هر دو کامل باشد. این جسم هم متناسب با همان روح فراهم شده؛ قرائت دارد، رکوع دارد، سجود دارد، به خاک افتادن دارد، دست بلند کردن دارد، بلند حرف زدن دارد، آهسته حرف زدن دارد. این تنوع برای پوشش دادن به همة آن نیازهایی است که به وسیلة نماز بایستی برآورده شود که هرکدام رازی در جای خود دارد و مجموعة اینها،

ص:176

قالب و شکل نماز را به وجود می آورد. این شکل خیلی مهم است؛ لیکن روح این نماز توجه است؛ توجه. بدانیم چه کار داریم می کنیم. نماز بی توجه _ همان طور که عرض کردم _ اثرش کم است.

شما از یک تکه الماس چندقیراطیِ خیلی ارزشمند دو جور می توانید استفاده کنید. یک جور این است که مثل یک الماس، مثل یک سنگ قیمتی از آن استفاده کنید؛ یکی هم این است که آن را به عنوان سنگ ترازو به کار ببرید و به جای سنگ چندگرمی تو ترازو بگذارید و در مقابلش مثلاً فلفل یا زردچوبه بکشید! این هم استفادة از الماس است؛ اما چه جور استفاده ای؟! این مثل تضییع الماس است. البته باز هم با شکستن الماس فرق دارد؛ باز هم همین قدر، شکستن از او بدتر است؛ اما استفادة از الماس هم این نیست که آدم او را سنگ ترازو قرار بدهد و با او فلفل و زردچوبه وزن کند. با نماز مثل الماسی که سنگ ترازو کرده ایم، نباید رفتار کنیم. نماز خیلی ذی قیمت است.

یک وقت انسان نماز می خواند، مثل بقیة عادات روزانه؛ مسواک می زنیم _ فرض بفرمایید _ ورزش می کنیم، همین جور نماز هم می خوانیم در وقت. یک وقت نه، انسان نماز می خواند، با این احساس که می خواهد حضور در محضر پروردگار پیدا کند. این یک جور دیگر است. ما همیشه در محضر پروردگاریم؛ خواب باشیم، بیدار باشیم، غافل باشیم، ذاکر باشیم؛ لیکن یک وقت هست که شما وضو می گیرید، تطهیر می کنید، خودتان را

ص:177

آماده می کنید، با طهارت جسم، با طهارت لباس، با طهارت معنویِ ناشی از وضو و غسل می روید خدمت پروردگار عالم. ما در نماز باید یک چنین احساسی داشته باشیم. رفتیم خدمت پروردگار، عرض کردیم؛ با این حال وارد نماز باید شد؛ خود را در مقابل خدا باید احساس کرد؛ مخاطب باید داشت در نماز؛ والّا صرف اینکه یک امواجی را که ناشی از کلمات و حروف هست، در فضا منتشر کنیم، این آن چیزی نیست که از ما خواسته شده. می شود همین طور گفت: «الحمدللَّه ربّ العالمین. الرّحمن الرّحیم. مالک یوم الدین» و امواجش را منتشر کنیم. همین را می شود با قرائت خوب هم خواند؛ اما بی توجه، که باز هم همان منتشر کردن امواج صوتی است در هوا. این، آن چیزی نیست که از ما خواسته شده. از ما خواسته شده که در حال نماز دلمان را ببریم به پیشگاه پروردگار؛ از دلمان حرف بزنیم، با دلمان حرف بزنیم؛ اینها مهم است. این را در وضع ترویج نماز، در نمازی که خود ما می خوانیم، نمازی که به دیگران تعلیم می دهیم، این نکتة روح نماز را باید توجه کنیم.

البته این روح بدون جسم هم به دست نمی آید. اینکه انسان خیال کند اگر این است، می نشینم صد بار ذکر می گویم و مثلاً نماز دیگر نمی خوانم، نه؛ همین جور که عرض کردیم، آن جسم، آن کالبد، با توجه به نیازهای تأمین شوندة به وسیلة این روح تنظیم شده است. لذا ببینید در روایات برای

ص:178

حالات مختلف نماز یک خصوصیاتی را گذاشتند. واجب نیست؛ مستحب است. در وقت ایستادن به کجا نگاه کنید؛ در وقت سجده کردن به کجا نگاه کنید؛ در وقت رکوع، بعضی از روایات دارد، چشمتان را ببندید؛ بعضی روایات دارد به جلو نگاه کنید؛ این خصوصیات همه کمک می کند به آن حالت حضور و توجهی که برای انسان لازم است.

حالا اهمیت نماز که واقعاً برای ما توصیفش هم شاید ممکن نباشد. امام صادق7 در بیماریِ رحلت به وصی شان می فرمایند که: «لیس منّی من استخفّ بالصّلوة؛(1) «از ما نیست کسی که نماز را سبک بشمارد». استخفاف یعنی سبک شمردن، کم اهمیت شمردن. حالا این نمازِ با همة این خصوصیات، با همة این فضایل، چقدر از انسان وقت می گیرد؟ نماز واجب ما _ این هفده رکعت _ اگر انسان بخواهد با دقت و با قدری ملاحظه بخواند، فرض کنید 34 دقیقه وقت می گیرد؛ والّا کمتر وقت خواهد گرفت. ما گاهی اوقات می شود که پای تلویزیون در انتظار برنامه ای که مورد علاقة ماست نشسته ایم و قبل از آن، دائم تبلیغات، تبلیغات، تبلیغات _ بیست دقیقه، پانزده دقیقه _ که هیچ کدام هم به درد ما نمی خورد، می نشینیم گوش می کنیم و بیست دقیقه وقتمان را از دست می دهیم، برای خاطر آن برنامه ای که می خواهیم. بیست دقیقه های زندگی ما این جوری

ص:179

است. منتظر تاکسی می شویم، منتظر اتوبوس می شویم، منتظر رفیقمان می شویم که بیاید جایی برویم، منتظر استاد می شویم که سر کلاس دیر کرده، منتظر منبری می شویم که دیر به مجلس رسیده؛ همة اینها _ ده دقیقه، پانزده دقیقه، بیست دقیقه _ به هدر می رود. خوب، این بیست دقیقه و 25 دقیقه و سی دقیقه را برای نماز _ این عمل راقی، این عمل بزرگ _ مصرف کردن مگر چقدر اهمیت دارد؟

در جامعة جوان کشور بیش از دیگران باید به نماز اهمیت داد. جوان با نماز دلش روشن می شود؛ امید پیدا می کند؛ شادابی روحی پیدا می کند؛ بهجت پیدا می کند. این حالات بیشتر مال جوان هاست، بیشتر مال موسم جوانی است؛ می تواند لذت ببرد؛ و اگر خدا به من و شما توفیق بدهد، نمازی بخوانیم که با توجه باشد، خواهیم دید که انسان در هنگام توجه به نماز، از نماز سیر نمی شود. انسان وقتی به نماز توجه پیدا کند، آن چنان لذتی پیدا می کند که در هیچ یک از لذایذ مادی این لذت وجود ندارد. این دراثر توجه است. بی توجهی به نماز، کسالت در حال نماز، از خصوصیات منافقین است _ نه اینکه حالا هرکسی در حال نماز کسالت داشت، منافق است؛ نه _ خدا منافقین را در قرآن معرفی می کند و می گوید اینها را از این بشناس. در زمان پیغمبر منافقینی بودند که برای خاطر این و آن نماز می خواندند و در دل به نماز اعتقادی نداشتند. «وَإِذَا قَامُوا إِلَی الصَّلَاةِ قَامُوا

ص:180

کُسَالَیٰ یُرَاءُونَ النَّاسَ» (نساء، 142). بله، وقتی کسی طرف خطاب ندارد، با خدا حرف نمی زند، خسته می شود و برایش یک کار طولانی به نظر می آید. چهار رکعت نماز که چهار دقیقه، پنج دقیقه طول می کشد، برای او یک زمان طولانی به نظر می آید؛ درحالی که چهار دقیقه مگر چقدر است؟ انسان اگر در این حالت با خدا طرف خطاب بشود، آن وقت خواهد دید که مثل برق گذشت؛ دریغ می خورد، افسوس می خورد و دلش می خواهد طولانی تر بشود.

این معنا را در جوان ها، ترویج کنید. جوان ها اگر از حالا عادت کنند به نماز خوب، وقتی به سن ماها رسیدند، نماز خوب خواندن برایشان دیگر مشکل نیست. در سنین ما آدمی که عادت نکرده باشد به نماز خوب، نماز خوب خواندن ممکن است؛ اما مشکل است؛ برای آنکه از جوانی عادت کرده به اینکه خوب نماز بخواند؛ یعنی نماز باتوجه _ نماز خوب معنایش نماز با صدای خوش و قرائت خوب نیست؛ یعنی نمازِ باتوجه، با حضور قلب؛ قلبش در محضر پروردگار حاضر باشد؛ از دل و با دل حرف بزند _ آن وقت این سجیة او می شود و دیگر برایش زحمت ندارد؛ تا آخر عمر همین جور خوب نماز می خواند.

یک نکته ای را آقای قرائتی الان اشاره کردند، قبلاً هم مکرر گفته اند، ما هم گفته ایم؛ در مورد کمبود مسجد و نمازخانه در مراکز پرجمعیت. این

ص:181

را باید دوستانی که از دولت اینجا تشریف دارند _ وزرای محترم که اینجا تشریف دارید _ در دولت به طور جد مطرح کنید. همة کارهای مهندسی بزرگ بایستی یک پیوست مسجد و نمازخانه داشته باشد. وقتی مترو طراحی می کنیم، برای ایستگاه مترو، مسجد در آن ملاحظه شود؛ ایستگاه قطار طراحی می کنیم، فرودگاه طراحی می کنیم، مسجد در آن حتماً دیده شود. شهرک طراحی می کنیم، مسجد در مراکز لازم که ممکن است بیش از یکی لازم باشد، در او حتماً ملاحظه شود. آیا ممکن است ما یک شهرک را طراحی کنیم، خیابان کشیِ او را فراموش کنیم؟ می شود شهرکِ بدون خیابان؟ با این چشم باید به مسجد نگاه کرد. شهرک بدون مسجد معنی ندارد. وقتی انبوه سازان ساختمان می خواهند مجوز بگیرند برای انبوه سازی و ساختمان بسازند، در نقشه ای که ارائه می دهند که مجوز براساس او صادر می شود، باید نمازخانه دیده شود. ما باید با نمازخانه این جوری برخورد کنیم.

اشاره کردند به پروازها؛ نه فقط پروازهای حج، در پروازهای گوناگون _ داخلی، خارجی، دوردست _ که وقت نماز را پوشش می دهد، حتماً رعایت مسئلة نماز بشود. اگر امکان دارد قبل از پرواز و بعد از پرواز، وقت نماز وجود داشته باشد. این جور نباشد که مثلاً فرض بفرمایید از قبل از اذان صبح راه بیفتند و بعد از آفتاب به مقصد برسند؛ نه؛ برنامه را جوری تنظیم کنند که مردم بتوانند نمازشان را بخوانند؛ یا قبل، یا بعد. اگر امکان ندارد _ گاهی ضرورت هایی ازلحاظ پروازهای داخلی، خارجی، خطوط هوایی، پیدا

ص:182

می شود که امکان ندارد _ در داخل هواپیما امکانات نماز خواندن را فراهم کنند که البته کاملاً می شود قبله را تشخیص داد؛ یعنی خلبان ها واردند، می فهمند، می دانند؛ تا افرادی که مایل اند در داخل هواپیما نماز بخوانند، بتوانند. البته مسئلة حرکت قطارها هم به طریق اولی این جور است.

امروز در کشور ما این جهات قابل مقایسة با قبل از انقلاب نیست. شماها اغلب قبل از انقلاب را یادتان نیست. عجیب بود! هم اینجا، هم بعضی جاهای دیگر. ما عراق رفته بودیم؛ یک سفر عتبات مشرف شدیم؛ هر کار کردیم برای نماز صبح، توقف نکرد؛ یعنی اصلاً نمی شد؛ جوری تنظیم کرده بودند که نمی شد، و بنده مجبور شدم از اواخر قطار _ که نزدیک ایستگاه یا اوایل ایستگاه بود _ خودم را از پنجره بیندازم بیرون، که بتوانم نماز بخوانم؛ چون در داخل قطار کثیف بود و نمی شد نماز خواند. به هرحال، این چیزها هیچ رعایت نمی شد. حالا خیلی تفاوت کرده؛ منتها بیش از اینها انتظار هست. اهمیت نماز باید معلوم باشد.

ما بارها، مکرر به آقایان ائمة جمعه، ائمة جماعت و روحانیون محترم در شهرستان ها، در تهران توصیه کردیم که مساجد باید آباد باشد؛ صدای اذان باید از مساجد بلند شود. باید همة نشانه های توجه به نماز و اقامة نماز را در شهر اسلامی _ به خصوص در شهرهایی مثل تهران و شهرهای بزرگ کشور_ ببینند، باید احساس کنند؛ هم مردم خودمان، هم کسانی که وارد این شهرها می شوند. نشانه های اسلامی باید واضح و آشکار باشد؛ کمااینکه در

ص:183

مهندسی های ما باید نشانه های اسلامی آشکار باشد. صهیونیست ها هر نقطة دنیا که خواستند یک ساختمانی بسازند، آن علامت نحس ستارة داوود را سعی کردند یک جوری رویش تثبیت کنند. کار سیاسی شان این جوری است. ما مسلمان ها نشانه های اسلامی و مهندسی اسلامی را باید در همة کارهایمان، از جمله در باب مهندسی بایستی مراعات کنیم.

به هرحال، امیدواریم خداوند متعال توفیق بدهد. کار نماز، کار کوچکی نیست؛ کار بسیار بزرگی است. همة دست اندرکاران این کار ان شاءللَّه جزو «وَالْمُقِیمِینَ الصَّلَاةَ» (نساء، 162) هستند که در قرآن بخصوص «وَالْمُقِیمِینَ الصَّلَاةَ» دربارة مؤمنان پاک و پاکیزه و خالص اسم آورده شده. ان شاءللَّه همه تان در عداد مقیمین الصّلاة باشید و خدای متعال کمک کند، توفیق بدهد و همة ما را از برکات نماز ان شاءللَّه برخوردار کند.

والسلام علیکم و رحمةاللَّه

ص:184

مسجدهایی را به درستی، کانون ذکر و عبادت و اندیشه و معرفت ساخته و یادهای عزیز و گران بها را در دل های ما برانگیخته است؛ لیکن تا این وظیفه به تمام و کمال گزارده نشود، هیچ یک از ما نباید و نمی توانیم خطری را که از کمبود مسجد یا ضعف و نارسایی مساجد، جامعه و جوانان و خانواده ها و نسل های آینده را تهدید می کند، غافل بمانیم و خود را از برکات عظیمی که مسجدِ طراز اسلامی به کشور و نظام و مردم هدیه می کند، محروم سازیم.

نخستین مطلب مهم، بنای مسجد و حضور روحانی شایسته در آن است. هم اکنون با وجود ده ها هزار مسجد در کشور، جای هزاران مسجد دیگر در روستاها، شهرها، شهرک ها و مجتمع های مسکونی خالی است. دسترسی آسان به مسجد، نیاز ضروری مؤمنان و جوانان و نوجوانان ما ست. روحانی پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایة حیات مسجد است. امامان جماعت باید آماده سازی خویش برای طبابت معنوی را وظیفة حتمی خود بدانند و مراکز رسیدگی به امور مساجد و حوزه های علمیه در همه جا آنان را یاری دهند. مساجد باید مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعی و سیاسی و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد. زمزمة محبت متولیان و مدیران و امنای مساجد، باید دل های پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند.

ص:187

حضور جوانان و روحیه های بسیجی باید محیط مسجد را زنده و پرنشاط و آینده پو و لبریز از امید سازد. میان مسجد و مراکز آموزشی در هر محل، همکاری و پیوند تعریف شده و شایسته ای برقرار گردد. چه نیکوست که دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و ازسوی امام جماعت، تشویق شوند. مسجد باید رابطة خود را با جوانانی که ازدواج می کنند، با کسانی که به موفقیت های علمی و اجتماعی و هنری و ورزشی دست می یابند، با صاحب همتانی که کمک به دیگران را وجهة همت می سازند، با غم دیدگانی که غم گساری می جویند، و حتی با نوزادانی که متولد می شوند، برقرار و مستحکم کند. مسجد باید در هر منطقه و محل مأمن و مایة خیر و برکت باشد و به طریق اولی، وسیلة زحمت و آزار مجاوران نگردد. پخش صداهای آزاردهنده به ویژه در شب و هنگام آسایش مردم، کاری ناروا و در مواردی خلاف شرع است. تنها صدایی که باید از مسجد در فضا طنین بیفکند بانگ اذان با صوت خوش و دل نواز است.

عمران مساجد و پرداختن به آرایه های معنوی و ظاهری آن، وظیفة همگان است و هرکسی به اندازة توان و همت باید در آن سهیم گردد. مردم، شهرداری ها و دستگاه های دولتی هریک در آن باید سهمی ایفا کنند و روحانی دانا و مسئولیت پذیر و پرهیزگار می تواند و می باید محور این منظومة تلاش مقدس باشد.

ص:188

از خداوند متعال توفیق همگان را مسئلت می کنم و برای روحانی مجاهد و خدمتگزار، جناب حجت السلام والمسلمین آقای قرائتی دوام عمر و نشاط و توفیق روزافزون از خداوند می طلبم.

      والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

 18 مهرماه 1389

ص:189

به برکت نماز، فضای مسجد نورانی و عطرآگین می گردد و سخن حق و آموزش دین و اخلاق و سیاست در آن بیش از هر جای دیگر بر دل و جان می نشیند و به زندگی فرد و جامعه، سمت و سوی خدایی می دهد.

مسجد را با این نگاه باید نگریست. روح مسجد، کالبد زندگی را پرنشاط و پرانگیزه می سازد. در هر جا سامان زندگی است، مسجد، مرکز و کانون اصلی است. در بنای شهر و روستا، در مدرسه و دانشگاه، در مراکز جمعیتی از بازارهای کسب و کار تا فرودگاه ها و جاده ها و پایانه های سفری و تا آسایشگاه ها و بیمارستان ها و بوستان ها و گردشگاه ها، در همه و همه باید مسجد را همچون قطب و محور بنا نهاد. مسجد در همه جا باید پاکیزه، زیبا و آرام بخش باشد. مدیریت محتوایی و معنویِ مسجد که بر دوش روحانی مسجد است باید خردمندانه و مسئولانه، و حتی عاشقانه باشد. حوزه های علمیه برای آماده سازی روحانیونی در این طراز، وظیفه ای ذاتی و طبیعی دارند.

اگر مسجد، کیفیت شایستة خود را بیابد، هزینه های مادی و معنوی بسیاری از دوش جامعه و مردم و مسئولان برداشته خواهد داشت.

به امید آن روز، و با سلام بر حضرت بقیة الله _ ارواحنا فداه.

     والسلام علیکم و رحمة الله

سیدعلی خامنه ای

19 مهر 1390

ص:191

اگر از اهمیت نماز غفلت شود و نماز مورد بی اعتنایی قرار گیرد، این مسیر به درستی طی نخواهد شد و تلاش ها و مجاهدت ها تأثیر لازم را در رساندن به قله ای که اسلام برای جامعة بشری ترسیم کرده است، نخواهد داشت.

این حقیقت، به همة ما هشدار می دهد و وظیفه ای سنگین را به یاد ما می آورد. تلاش های فرهنگی و هنری و برنامه ریزی های آموزشی و غیره، همه باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که نماز، با کیفیت مطلوب، روزبه روز در میان مردم به ویژه جوانان و نوجوانان رونق گیرد و همه به راستی از این چشمة پاکی و روشنی بهره مند گردند. بی شک دستگاه های متعدد امور فرهنگی و آموزشی، و صداوسیما و دست اندرکاران ادارة مساجد، بیش از دیگران باید احساس مسئولیت کنند.

از خداوند متعال کمک بخواهید و دامن همت به کمر بزنید و حرکتی تازه در این راه آغاز کنید. خداوند یار و نگهدارتان.

سیدعلی خامنه ای

13 شهریور 1391

ص:193

کمبود مسجد در شهر و شهرک و روستا؛ نبود جایگاه نماز در مراکز اجتماعات همچون ورزشگاه و بوستان و ایستگاه و مانند آن؛ مراعات نشدن وقت نماز در وسایل مسافرت های دور دست؛ نپرداختن شایسته به نماز در کتاب های درسی؛ نپرداختن به پاکیزگی و بهداشت در مساجد؛ نپرداختن امام جماعت به تماس و رابطه با مأمومین؛ و هر کمبود دیگری از این قبیل ها، نقاط ضعفی است که باید همت های بلند بر زدودن آن برانگیخته شود و نشانة ایمان صاحبان تمکّن یعنی اقامة نماز، در جامعة اسلامی ما روز به روز نمایان تر گردد؛ انشاء الله.

والسلام علیکم و رحمة الله

سیّد علی خامنه ای

11 شهریور / 1392

ص:195